LA REGINA DI VDEI

Tre atti in dialetto mantovano reggiano di

PAOLO GHIDONI

PERSONAGGI:

ELSA
PERICLE, suo padre
ELIDE, sua madre
GIOVANNI, l’ex fidanzato
EDGARDO, segretario
GIULIA, cameriera
CORNELIO, cuoco
DAFNE, amica di famiglia
PRIMO, marito di Dafne
SECONDO, fratello di Primo
ISADORA, la zingara


L’azione si svolge negli anni ottanta del XX° secolo
in un paese della Bassa Mantovana


ATTO PRIMO

SCENA (Unica per i tre atti): Un ampio salone di una casa signorile con tutti i simboli di una smodata e ostentata opulenza. Un’uscita a destra e una a sinistra; sul fondo la comune e una grande vetrata che dà su un terrazzo, lasciando intravedere un lussureggiante giardino.

SCENA PRIMA
(Giulia, Primo, Secondo e Dafne, quindi Elsa).
GIULIA- (Il sipario si apre a scena vuota; suona il campanello d’ingresso. Giulia, giovane ed elegante cameriera, attraversa la scena da sinistra al fondo e va ad aprire) Buongiorno signori… desiderano?
PRIMO- (Sulla quarantina, ben vestito, aspetto gioviale e accattivante) Èla la cameriera növa? La siura Elide l’as l’eva det ch’l’era na bela fiöla, ma a n’am sares mai immaginà da catarum davanti an splendur cumpagn!
DAFNE- (Signora di mezz’età, dall’eleganza pretenziosa) Le tue solite esibizioni da cascamorto! (A Giulia) Mio marito crede di essere un gran Don Giovanni, ma non dia importanza: è tutto fumo e niente arrosto!
GIULIA- Un complimento, signora, fa sempre piacere.
SECONDO- (Più giovane del fratello: ragazzone robusto, dai modi ordinari e impacciati) Èli in casa li siuri?
GIULIA- Certo. Chi devo annunciare?
SECONDO- Primo, Secondo e la Dafne. Li siuri l’is cunos.
GIULIA- Se vogliono accomodarsi… Vado subito a chiamare la signora Elsa… Con permesso… (Esce a sinistra).
SECONDO- Het capì che bela stropa ch’i a catà! Atarchè cla sgargnàpula ca gh’em nuantar!
DAFNE- Con quel depravato di tuo fratello in giro, le cameriere belle, da casa nostra è meglio che stiano alla larga!
PRIMO- Dai pur! T’an perdi mia n’ucaşiun par rinfaciarum na picula dibulésa ad tanti an fa!
SECONDO- Stè mia tacar, ch’al n’è mia al mument giust!.. Iv santù cum la parla tüt in italian?
DAFNE- È molto colta. L’Elide mi ha detto che è laureata in filosofia.
PRIMO- Adiritura!.. E la fa la serva?!
DAFNE- Con la disoccupazione che c’è in giro, si è dovuta adattare… E poi credo che guadagni molto: pur di elevare il tono della casa, non badano
certo a spese… Del resto credo che abbia anche l’incarico di insegnare alle sue padrone ad esprimersi con proprietà in lingua.
PRIMO- Anca a L’Elide?
DAFNE- Soprattutto all’Elide.
PRIMO- Alura, i bèsi ch’la ciapa, la s’ag i ha da sudar ben!
SECONDO- Taşi ch’i è ché ch’i riva.
ELSA- (Giovane signora, molto bella ed elegante. Entra da sinistra) Scusate se vi ho fatto aspettare.
PRIMO- (I tre, uno dopo l’altro, le danno la mano) A sem pena rivà.
DAFNE- Come sempre, signora: bellissima ed elegante!.. Vero, Secondo che la signora è incantevole?
SECONDO- Atarchè! Me, siura, s’la cred… üna cmè le… (Si interrompe, goffamente confuso).
ELSA- Üna cmè me… cosa?
SECONDO- La sa cum l’è… a n’è mia facil da spiegar…
DAFNE- Mio cognato è un suo grande ammiratore, ma, pur essendo un ragazzone brillante e pieno di esuberanza, quando si tratta di far complimenti ad una signora di classe, chissà perché, s’intimidisce e non trova le parole.
ELSA- Oh, al so d’an pès cum l’è fat al siur Secondo.
PRIMO- Nuantar, la capirà, a sem gnù supratüt par sentar sa gh’è dli nuvità da l’America par Evaristu.
ELSA- Ancor gnint. L’intervent i duvres averal fat… a tac a preocuparum.
SECONDO- Ma cuş’a dişla? Par soquanti calcui al fegat!
PRIMO- E po’… cun i mèşi ch’i g’ha in America…
DAFNE- Vedrà che presto riceverà la telefonata e le diranno che tutto è andato per il meglio.
ELSA- Sperem al ben… Certo che a la sö età… a n’as sa mai…
PRIMO- Sö maré, anca s’l’è vecc, al g’ha na fibra ch’al na ced gnanca s’ig va ados cun an car armà!.. E po’, cum’as fa a murir quand as g’ha a dispuşisiun na muier bela e şuvna cmè le… (Guarda l’orologio) Però, ades, me e me fradel bisogna ch’andema: a g’ha da rivar do scamiunadi da vdei da la Francia.
DAFNE- Io mi fermo a far compagnia alla signora… Voi andate pure.
ELSA- Am dispias ch’andeg subit… an v’ho gnanc ufert da bevar.
PRIMO- Gnint paura… a bbirem n’antra volta.
SECONDO- (Uscendo dal fondo con Primo) Arrivederci, siura Elsa.
ELSA- Arrivederci… La sarà stüfa, siura, da star in pé… Santemas mo’ ché, ca fem na bela bablada.
DAFNE- (Siedono) E la sua mamma? Non l’ho ancora vista.
SCENA SECONDA
(Elide, Cornelio, Elsa e Dafne)
ELSA- (Accennando a destra) L’è ché ch’la riva. (Entrano Elide e Cornelio. Lei è anziana, acconciata e vestita con un’eleganza decisamente pacchiana; lui è di mezz’età e si lascia spesso andare ad atteggiamenti un po’ effeminati, senza però senza risultare caricaturale o grottesco. Indossa una bella divisa da cuoco. Entrambi appaiono commossi; Elide si asciuga gli occhi) Cuş’è suces?.. Sa pianşì?!
DAFNE- Non sarà arrivata qualche brutta notizia dall’America?
ELIDE- No, siura, fin par carità… L’è stada la Gilian.
ELSA- Quala Gilian?
CORNELIO- Ma sì, quela ad la telenovela, la fiöla ad l’armatore. Incö li gh’è sucèsi tüti: al sö muruş l’è cascà in motu e l’è in coma… intant ch’l’è andada a cataral a l’uspedal, i banditi i g’ha rapì al sö putin…
ELIDE- E s’an basta ad quel, as gh’è rot la machina in mèş al bosc e as gh’è preşentà davanti an brüt umas cun an curtèl da masaler in man!
DAFNE- Cosa le ha fatto?
CORNELIO- A n’al savem mia, parchè è fnì la puntada.
ELSA- I è tüti paiasadi da televişiun.
CORNELIO- Al so, siura, ma cuş’ a pòsia far? Me am cumöv listes.
ELIDE- Mia tant paiasadi… I è robi che, in dla vita, li pöl sucedar, as capes, mia tüti insiem a cla manera lé… A me, pr’eşempi, am n’è suces ad tüti i culur. An saresli mia robi da telenovela?
DAFNE- Certo. Quello che sta passando per colpa di suo marito è veramente romanzesco.
CORNELIO- E la storia dla sigagna, n’èla mia bela?
DAFNE- La storia della zingara?
CORNELIO- An la sala mia? Ades la siura l’as la cunta.
ELSA- Mi scusi, intant che me madar l’ag cunta cla fola lé, che me a l’arò santuda méla volti, a vag an mument dadlà ca g’ho ad bişogn ad la Giulia.
DAFNA- Prego… (Mentre Elsa esce a sinistra) Dunque, signora Elide?
ELIDE- (Siede) L’ha da saver, siura, che quand cla putleta lé la gh’eva du an, an giuran a s’è preşentà na sigagnota, na bela mora cun na lengua ch’l’incantava. La s’è mesa a guardar la me putina e a farag di cumpliment e po’ la m’ha det che in di occ la gh’eva an gran bel destin, però, par faral
vegnar föra a gh’era ad bişogn ad na certa fatura ch’la saveva le.
DAFNE- Mi dica… mi dica! Mi piacciono molto queste storie.
ELIDE- Al destin l’era quel da dvintar na “grande signora”, adiritura na “regina” la dgeva sta Isadora… l’as ciamava propria acsé… e che fin ch’la scampava, la sares sempar stada “ricca e felice”. Par far la fatura ag vreva du capun, an chilu ad furmai, an chilu ad cafè e set chilu ad sücar.
CORNELIO- L’as vreva metr’in casa li pruvisti pr’an bel pès!
ELIDE- In alura a sera puvreta cmè San Quintin e, par pricurarum tüta sta merce, da sfruş, ho vudà al portafoi ad me maré, ma n’ag n’era mia abastansa e am mancava an chilu ad sücar. L’Isadora la n’am vreva pù far la fatura… e me a pianşar… e le a dir ch’l’an pudeva mia… Fin che insoma la s’è cunvinta e l’am l’ha fata listes… La g’ha mes na pulvrina bianca in co’ a la putina e po’ l’ha cumincià a dir na filastroca cun dli paroli ca pareva cmè in latin. L’ha seguità an bel pès e po’ la m’ha det ca serum a post e l’è andada pr’al sö destin.
DAFNE- Ma è incredibile!... E si è avverato tutto?
ELIDE- Finura tüt… L’ünic prublema l’era me maré.
CORNELIO- Chisà che rabia quand al s’è catà al portafoi vöd!
ELIDE- Al m’ha dat na sulfrada ca s’era nésa da cap a pé… ha duvù fin vegnar i carabigner par calmaral!
DAFNE- È stato allora che se n’è andato di casa?
ELIDE- Macchè… l’è sta dodş’an fa, quand ag l’ho cavada a cunvinsar l’Elsa a spuşar Evaristu. Cal dişgarsià ad Pericle al na vreva mia: al dşeva che la culpa l’era mia, ca s’era dre ruvinar nostra fiöla… ca gh’era da vargugnaras a far na roba dal genar… L’è andada a fnir ch’al s’è fat cmè na mania parchè al na vreva mia ingugnar stu matrimoni… e alura al s’è mes a far mat e a girar al mond… E po’ è saltà föra ch’al cuntava a tüti ch’al na gh’eva pù muier parchè me a s’era morta!
CORNELIO- E al seguita incor a cuntaral… Am l’ha det anca a me.
ELIDE- N’èla mia na bela cruş?
DAFNE- Cara lei… i mariti sono tutti mascalzoni.
ELIDE- Tüti no. Le l’è stada furtunada: la g’ha an marè tantu brav e simpatic… L’ésia catà me n’òm acsé!
DAFNE- Chi, Primo?.. Glielo raccomando, quel porco!
CORNELIO- Ohi!.. A n’ag sarà mia an qual curnet in gir?
ELIDE- Te, mia far al spiritus! An voi mia ch’at manchi ad rispet.
DAFNE- Ma no. So bene che Cornelio scherza; ma purtroppo il vizio di correre dietro alle altre donne quel verme ce l’ha. È una cosa risaputa.
ELIDE- Forse na qual volta al fa al birichin, però ag völ ben. L’è sempar tant cumplimentus cun le! E che regai ch’ag fa!
DAFNE- È tutta una messinscena! Quell’ipocrita meriterebbe che lo abbandonassi, che lo lasciassi solo come un cane, ma non ci riesco… capite? Non ci riesco: gli voglio troppo bene!
CORNELIO- Ècu, quand a sent cli robi lé, am cumöv sübit; as ved ca sun trop sensibil… propria cum’a m’è suces par la Gilian.
DAFNE- Sì, però questa non è una telenovela.
CORNELIO- Al so: queli dla Gilian i è dişgrasii da televşiun, ma i sö i è coran dabun!
ELIDE- Te at g’he sempar da dir na parola pù dal necessari! (A Dafne) L’am töga na curiuşità: cum’hala fat a cunòsar al siur Primo e a innamuraras ad lü?
DAFNE- Non ho ancora capito se sia stata una storia romantica o un banale commercio di bestiame.
ELIDE- Come mai?
DAFNE- Le spiego: ero appena uscita dal collegio delle Orsoline e vivevo coi miei nella nostra bella villa vicino a Piacenza. Lui veniva ogni tanto a parlare, anzi a litigare con mio padre perché gli doveva un mucchio di soldi per vecchi affari che avevano fatto insieme e aveva bisogno di continue proroghe. Quando veniva io ero sempre nel parco in mezzo ai fiori e cercavo di attirare la sua attenzione mentre passava, perché mi piaceva… mi piaceva tanto! Gli sorridevo, lo salutavo, gli chiedevo qualcosa… Ma lui niente: era sempre incavolato… Un buongiorno a denti stretti e via che proseguiva.
ELIDE- Het capì? Al fava al sustgnù, ma as ved che in fond al cör…
DAFNE- Molto, ma molto in fondo!.. Comunque mio padre si stancò e si rivolse ad un avvocato per fargli pagare il debito. Dopo alcuni giorni Primo tornò e, quando mi vide nel parco, non fece come le altre volte, ma, tutto sorridente, si fermò a parlare con me.
CORNELIO- Che emusiun! E cuş’a g’hal det?
DAFNE- Mi guardava fisso negli occhi e il mio cuore batteva… batteva. Mi disse: “Quanti bei fiori! Voglio cogliere il più bello”.
ELIDE- E qual éral al fiur pù bel? Na rösa… n’orchidea… an malvun…?
CORNELIO- Ma cuş’hala capì?! Al fiur pù bel l’era le.
ELIDE- Ah, érla le?! La ma scuşa: am s’era cunfuşa in dal capir.
DAFNE- Mi prese dolcemente la mano e s’inoltrò nel parco.
CORNELIO- A sem dré rivar al dunque: sedotta in mezzo ai fiori!
DAFNE- In quel momento dimenticai tutto: mia madre, mio padre che mi aveva messo in guardia contro quel ragazzo pieno di debiti… Dimenticai persino gli insegnamenti morali delle suore Orsoline…
CORNELIO- Beh, insoma, stu fiur l’hal tolt o an l’hal mia tolt?
DAFNE- Lo prese… lo prese… Poi mi disse in dialetto: “E ades andem da tö padar a giustar i cunt”.
ELIDE- E csé l’è turnà a casa sensa debit e cun na muier pina ad miliun! Quel a s’ag dis n’òm in gamba!
ELSA- (Rientrando da sinistra) Alura, av siv cuntadi tüt?
CORNELIO- Siura, am sun pran gudù a scultar li storii d’amur ad la siura Dafne! L’ha da saver che…
ELSA- Ta m’al cunti n’antra volta… S’ at seguiti a star ché, incö cuş’ as magna?
CORNELIO- Uh, l’è vera… ch’a vaga… Cumparmés… (Esce a destra).
ELSA- Ag faghia purtar quel da bevar? (Squilla il telefono) Ch’i ciama da l’America? (Si avvia per rispondere, ma Elide la precede) Mai ca pòsa rispondar me… la riva sempar prema le!
ELIDE- Pronto, Detroit?.. Ma quala siura Ditroit, a sun l’Elide… Ah, at se te Elvimera: dimmi pure carina… Sì, Elvimera, a gh’al deg subit… Ciau, Elvimera, ciau cara. (Riattacca) L’era l’Elvimera.
ELSA- Dabun? An s’an s’erum mia acorti!
ELIDE- La dis d’andar a casa, parchè i la serca.
DAFNE- Che seccatura! (Alzandosi) Mi dispiace: devo lasciarvi.
ELSA- Che pcà! A pudevum star in cumpagnia soquanti uri.
DAFNE- Più tardi torno a sentire se c’è qualche novità per Evaristo. Arrivederci. (Esce dalla comune)
ELIDE- Arvedla siura e grasie ad la visita… An gh’è gnanc mal ch’i l’ha ciamada, senò la s’insulava chè e a n’as daspgnavum fin a stasira… Puvreta, la gh’eva voia da sfugaras… cun tüt i coran ch’l’ingügna!
ELSA- Oh, a sem a li soliti!.. Ben, valà, i è afari sö… Pütost: Edgardu an s’èl mia fat vedar?
ELIDE- Mia star mal che umenti l’è ché… Urmai l’è dvantà cme un ad fameia. (Ironica) Anca trop ad fameia!
ELSA- (Seccata) Vè, mama, làsa mo’ lé prema incor ad tacar!
ELIDE- Par carità, an deg gnint… però…
ELSA- Però, cosa ? T’ag l’he cavada a farum spuşar al vecc! Ades cuş’a pretendat? Ca làsa pasar tüta la me giuvinésa sensa godar gnint?!.. Edgardu l’è an ragas bun e afetuus; sa n’ag füs mia lü, an so gnanc me cum’a fares a tirar avanti.
ELIDE- Ma pensa… se Evaristu al ven a saver quèl…
ELSA- Evaristu? Evaristu al la saveva da prema che a spuşar na dona pù şuvna ad quarant an, l’andava incuntra a chi incunvenient lé! Quindi l’è mei ch’as meta na feta ad cuiun in bisaca e ch’al pensa al la sö salut.
ELIDE- Ag pensa anca trop! A s’ha da vedar a strusciar i bèsi a cla manera lé! S’an s’ag met mia an frenu, la va a fnir che, quand al mör, a nuantri an s’armagn gnanca li marleti ad i üs!
ELSA- S’al g’ha la mania ad l’America, meno male ch’as la pöl permetar.
ELIDE- Sì, ma la dventa na fola. Fin ch’as tratava dli valvuli dal cör, pasiensa: l’era n’uperasiun dificila e l’è andà a Boston. Ma dopu: par la prostata l’è andà a Filadelfia, par l’ernia a Chicago, par metas a post i dent a Toronto e ades, par soquanti calcui, adiritura a Detroit… Se tüti i fes cme lù, povra Italia!
ELSA- Làsa ch’as cava li sö vòii, làsa ch’al vaga.
ELIDE- Eh, làsa ch’al vaga, ch’ at pö far i tö còmud. At se sensa moralità!
ELSA- Ad la moralità ag n’ho pù che te. Sa fag serti robi, la culpa l’è tua… E me a sun stada na stupida a scultarat: invece ad vivar la me vita, am sun lasada cunvinsar da te a far quel c’ho fat. Quindi l’è mei ch’at taşi!
ELIDE- Brüta vilana! Èl acsé ch’as rispond a na madar? Na madar che par te l’ha rinuncià a tüt. Ho pers fin al maré! Cuş’a pudevia far da pù?
SCENA TERZA
(Giulia e dette, quindi Pericle)
GIULIA- (Entra dalla comune) Signora Elsa, c’è un tale che la cerca.
ELSA- E chi saresal?
GIULIA- Un uomo piuttosto male in arnese: una specie di mendicante.
ELIDE- Parchè an g’het mia dat quèl e ch’al vaga pr’al sö destin?
GIULIA- Non chiede l’elemosina, vuole parlare con la signora Elsa. Dice che è… Sì, insomma, dice di essere suo padre.
ELSA- (Felice) Me padar?!.. Dabun?
ELIDE- Màndal via! A gh’è d’aver vargogna… T’at sé che Evaristu…
ELSA- Sa t’al vö mia vedar, at vè föra di pe cme tüti chi atri volti… Vedat, Giulia, te incora t’al cunos mia, ma cal lé l’è me padar dabun, (Indica Elide) L’è sö maré… Ogni tant al pàsa e al ve a catarum. Quindi, quand al ve, bisogna ca t’al ricevi sensa tanti smòrfii.
GIULIA- Certo, signora; lo faccio passare subito.
ELSA- Speta an mument… (A Elide) Te, va mo’ dadlà.
ELIDE- No, stavolta al voi vedar!.. Dop tanti an…
ELSA- E se dopu al s’agita?
ELIDE- Se li robi l’is met mal, a sun sempr’a temp a scapar via.
ELSA- Mah, pruvem… Te, però, t’at met lé a lucidar li chicheri e at fè finta ad gnint. Guai s’at salti sù: t’he sul da taşer!.. A sun curiusa anca me ad vedar cum’al reagés… Vai pure, Giulia.
GIULIA- (Esce dal fondo, mentre Elide siede accanto ad una vetrinetta e comincia a lucidare le chincaglierie) Si accomodi. La signora l’aspetta.
PERICLE- (Entra dalla comune. Ormai vecchio, vestito di stracci, con la barba incolta. Porta con sé un grosso e lurido sacco) Indu èla la me putleta ca la voi başar?
ELSA- A sun ché, papà. (Si lascia abbracciare e baciare, commossa, ma con una certa riluttanza) Ciau.
PERICLE- Cuş’a g’het? At fè tanti bec!.. At fa mal i dent?
ELSA- No, papà, l’è sul ch’at g’he na barba tantu dura!.. La füra.
PERICLE- Cuş’a dit? Am la sun fata anca la smana pasada.
ELSA- Bisogna ch’at la fag pù spes… e anca ca t’at lavi… At sé…
PERICLE- T’he da dir ch’l’è an sottemp ch’am lav anca trop… Ma ades andem incuntra a la stagiun freda e ad lavarum an s’an parla pù… Te, cara, at se chè al cald, ma me a sun föra a i intemperie e bisogna ch’am tegna prutet. La rüşna l’è come na seconda pel e al fred as sent tant ad menu.
ELSA- Ma buna! A sares mei ca ta stes in na casa come tüta la gent da stu mond, invece ad far al vagabond e ad durmir sota i fnéi.
PERICLE- Eh, cara, al destinu…
ELSA- Al destin?! T’he da dir la tö testa! Quanti volti at l’hoi det che s’at vö me…
PERICLE- (Declamando) Taci… taci figlia, non rivangare nel tumulto del passato!.. Non infierire su questo cuore straziato!
ELSA- Oh, al taca a far al poeta!.. Lasém andar, papà, lasém andar…
PERICLE- Come figlia devota devi parlar meco… non ricordarmi il compromesso bieco.
ELSA- Ag sem dentar in pieno!.. Al sèt, papà, che li tö pueşii l’im pias… indu i a catat cli beli paroli lé?
PERICLE- A ia cati ché, in dal me cör… Tüti i g’ha la pueşia in dal cör; sul che chi atar i n’è mia bun d’andarg a rumar dentar par tirarla föra, i pensa a di atar fat. Bisogna èsar lìbar, cum’a sun me. Te, invece, at se schiava di tö bèsi e in sal cör at g’he mes an luchet.
ELSA- Sì, at g’he ragiun… ma parlem d’atar. Sentat e pògia cal sac… At pudev anca lasàral in dl’ingrès.
PERICLE- Cosa?! L’è tüt quel ca g’ho! T’an vurè mia ca làsa in gir i me capitai?! (Posa il sacco e siede).
ELSA- Vöt quèl da magnar, papà? O vöt quèl da bevar?
PERICLE- A g’ho sé, ma an bev mia.
ELSA- Parchè?.. A g’ho dal vin bun… a g’ho tanti licùr…
PERICLE- Chi l’ha cumprà cal vin lé?
ELSA- Chi l’ha d’aver cumprà?.. Me maré.
PERICLE- E alura béval te, ch’at se la sö schiava! Me, l’am fa schif!
ELSA- Cat, alura… cum’as fa? Ché l’è tüta roba sua.
PERICLE- Anca te at se sua! Me, però, at fag védar ca bev anca sensa al sö vin. (Estrae dal sacco una bottiglia di vino e un bicchiere, quindi si versa da bere) Védat, questu a m’al sun guadagnà cun la me arte… Am l’ha dat na bela spuşa ca sta in Cantarana; me a g’ho dedicà na pueşia e le la m’ha regalà cla butiglia ché. (Beve) La vöt séntar anca te la pueşia?.. (Si alza e declama) Clementina, Clementina- canta al gal a la matina- furtunà cal brav umot- c’ha durmì cun te, stanot.- Clementina, Clementina- fresca, mora e caşalina,- come al sul ca red lasù- te at se bela e anca da pù…- Clementina, Clementina- cun la sguasa e l’aria fina,- at vè in dl’ort cul cavagnot- par catar i sigulot…
ELIDE- (Perde la pazienza e lo interrompe con rabbia) Fal taşer! Fal taşer cal bun da gnint lé e pàral via!
PERICLE- (La fissa severamente. Ad Elsa) Che vilanàsa dna serva ch’at g’he! (Ad Elide) Chi non rispetta la poesia non è degno del consesso umano!.. (Ad Elsa) Mia fidarat ad lilé: l’ha da èsar na brüta persuna!
ELIDE- Làsa lé, paiàs! (Avvicinandosi) L’è ura ch’at la fnes ad vegnar ché a turmantar do povri doni cun li tö matadi!
PERICLE- Va’ de retro, fantesca maligna- che, senò, tu m’attacchi la tigna!
ELSA- (A Elide che sta per replicare) Cuş’a m’evat prumes? Turna mo’ indu’t ser e sta mia saltar sù! (Elide esegue).
PERICLE- Brava figlia! Téla bàsa!.. Cla dona lé la g’ha in di occ una luce sinistra: a sares mei ch’at la licensies sübit.
ELSA- Ma insoma, papà, guardla ben cla dona lé. An la cunosat mia?
PERICLE- Mai tgnusuda!.. E an voi gnanca far cunuscensa!
ELSA- An s’asmèila mia an qualdun ch’at cunusev na volta?
PERICLE- (Squadrandola) Me, ch’am sapia… Ma, forse… tanti an fa…
A lavuravla a Mantua, a la not, in sal marciapé davanti a la stasiun?
ELSA- (Mentre Elide riesce a stento a trattenersi) Ma cuş’at salta in ment?! E se me a t’adges ch’l’as ciama Elide?
PERICLE- (Perplesso) Al nom ad la tö povra madar.
ELSA- Ma quand èla morta me madar?
PERICLE- Che dmandi! Ta n’al sé anca te?!
ELSA- Me no, ca n’al so mia. A voi ch’at m’al deg te.
PERICLE- Eh no, veh… La me povra Elide urmai a l’arà bele che cunsumada i bec; lasemla in pace là indu l’è!
ELIDE- A vag via, varda. A vag via, senò a scopii! (Fugge a destra).
ELSA- Valà: at dì acsé parchè t’at ricordi gnint.
PERICLE- Cuş’a vresat dir? Ca sun şmemurà? Me, cara, a n’am daşmenghi mai gnint e ninsun… Varda pr’eşempi… (Fruga nel sacco e ne estrae una vecchia foto) A l’atar dé a sun andà in dla nostra casa vecia e ho catà cla futugrafia ché. A i ho tgnusù sübit quei ca gh’è. (Indica) Questa l’è tö cuşina Anna, questu l’è sö maré, questa at se te e questu… cal ché l’è Giuvani… Me a m’al ricordi incora.
ELSA- (Emozionata gli toglie la foto) Anca me, sl’è par quel!
PERICLE- Che brav ragas!
ELSA- L’era mat cme sent cavai! Sempar sensa bèsi… Al gh’eva in ment sul la pulitica.
PERICLE- Ag l’ha in ment incora! A l’ho vest ch’al fava an cumési in d’an sciopero… Al dgeva che vuatar siur, par amur o par forsa, bisogna faruv pagar li tàsi.
ELSA- I è sempar cli supi ch’al dis! Chisà cum’al s’è invcì?!
PERICLE- Parchè te, set gnuda şuvna ?
ELSA- Het parlà sec ?.. T’hal det quèl par me ?
PERICLE- As capés.
ELSA- Cuş’a t’hal det ?
PERICLE- An t’al deg mia. At duvres capiral da par te, cuş’al m’ha det.
ELSA- Sa t’an m’al dì mia, cuş’a vöt ca capésa?.. Ben, valà, l’è listes… Ades, però, papà, me a spet dla gent… sa t’ag völ quèl…
PERICLE- Gnint, cara, a vaghi… Làsa ch’at daga n’antar başin. A sa vdem po’ quand a pas n’antra volta. (La bacia, prende il sacco e si avvia alla comune). Ciau.
ELSA- (Lo accompagna fino alla porta) Ciau… (Mentre Pericle esce, guarda pensierosa la foto, quindi esce a sua volta a sinistra).

SCENA QUARTA
(Edgardo e Giulia, quindi Elsa)
GIULIA- (Entra dalla comune) Signora Elsa c’è… Qui non c’è nessuno… Avanti, la signora non c’è. Adesso gliela chiamo
EDGARDO- (Entra dalla comune. È un giovane di bella presenza) Speta an mument… (Attira a sé Giulia e la bacia) Alura a sem d’acordi, stasira as catem dadré da la müra dal simitéri… Bada ch’in s’acorşa ad gnint; se l’Elsa la s’intaia ad quèl, a sem ruvinà.
GIULIA- Forse è stato un errore farmi venire qui.
EDGARDO- L’era l’unic sistema par vedat tüti i giuran. E po’, ché in casa t’am pö sempar cuntrular la situasiun e iutarum in dal me pianu.
GIULIA- Però non mi piace vederti sempre con quella donna.
EDGARDO- L’è tüta na finta; me at voi ben sul a te. (L’accarezza)
GIULIA- Sarà una finta, però certe cose con lei le fai per davvero!
EDGARDO- Cuş’a cunta i ati materiali? Quel ca cunta l’è al sentiment… e al me cör l’è tüt par te.
GIULIA- Me lo giuri?
EDGARDO- Sì, te lo giuro. Però, ades, vala a ciamar.
GIULIA- Ti credo; tu non sai mentire con me… (Esce a sinistra).
EDGARDO- (A sé) L’Elsa l’è geluşa e vendicativa: bisogna far atensiun. D’altra parte, an pudeva mia rinunciar a na cumbinasiun csé bela!
ELSA- (Entra da sinistra) Oh, Edgardo, at se rivà finalment.
EDGARDO- (Abbracciandola) Cara, cara! Làsa ch’at guarda in facia… cum’a t’am pias! Cum’at voi ben!.. E pensar ca n’al pos dir a ninsun, ch’as toca ad vedas in segret, cumpagn i làdar.
ELSA- Eh, caru, bisogna ch’at capés… E po’, a me l’am va ben anca acsé: te, come segretari ad me maré, at pö vegnar ché quand at par…
EDGARDO- A prupoşit: het savù quèl?
ELSA- Ancor gnint: a tac a èsar preocupada.
EDGARDO- Eh, as capés che a la sö età… anca an picul intervent… a n’as sa mai… Pensa, sa gh’es da sucedar an fat dal genar, te t’adventi…
ELSA- Adventi na vedva.
EDGARDO- Sì, na vedva siura, la pù siura ad tüti! Pensa a quel ca pudresum far me e te cun tüti chi bèsi lé.
ELSA- (Fredda) Fin par carità!.. E po’, cuş’a gh’entrat te?
EDGARDO- Come, cuş’a gh’entri?! T’al sè che me par te… E po’, làsem andar… an gh’è ansun in gir: parchè n’andemia mia ad sura?
ELSA- (Infastidita) Al n’è mia al mument. Evaristu, puvret, l’è in America sota uperasiun… t’an vurè mia ca n’imprufita par farag di tort: a sares n’infama! Quand l’è a casa e al sta ben, l’è giusta che anca me a gh’abia an qual svago, ma, ades, varda, a gh’ares di rimors.
EDGARDO- (Mostrandosi deluso) Me an capés mia. Ma… am vöt ben?
ELSA- Eeh, ma che dmandi dificili!.. A gh’è quèl da firmar?
EDGARDO- (Estrae da una cartella alcuni fogli) A gh’è chi du cuntrat da ier e soquanti robi ad banca. (Elsa siede e passa le carte firmandole. Suonano).
SCENA QUINTA
(Elide, Giulia e detti, quindi Giovanni)
ELIDE- (Entra da sinistra con Giulia) Vag te, filosofa, a vedar chi gh’è. (Mentre Giulia esce dal fondo) Ag sarà an qualdun ca völ saver par Evaristu… Incö ag par la prucesiun.
EDGARDO- È naturale: c’è tanta gente che gli vuol bene.
ELSA- As capés! Cun tüti i bèsi ch’al g’ha ! S’al fus an puvret, a gh’an sares pochi ca s’interesa!
ELIDE- Che ragiunament! Dli volti at par mata cme tö padar!
GIULIA- (Rientrando) Signora, c’è un sindacalista che la cerca.
EDGARDO- Uh, l’è vera. I m’ha det ca gh’è un ca fa al gir ad tüti i aşiendi par la firma dal cuntrat növ.
ELSA- Anca questa!.. E ades, cum’a faghia?
ELIDE- Te t’an firmi gnint… ansi… (A Giulia) Dég ch’la n’è mia in casa.
GIULIA- Veramente io gli ho già detto che…
ELIDE- Te, cara, at sarè anca laureada, ma, par sèrt robi, at gh’è ad bişogn da sviluparat! (A Elsa) Dég che tö maré l’è via e ch’al vegna n’antra volta.
EDGARDO- S’at vö… S’la völ, al ricevi me. Ag cati föra na scuşa e…
ELSA- Ma sì, par via che dopu i dega ch’am sun rifiutada ad riceval… A sarcarò ad cunvinsal cun li buni. Sù, fal pasar. (Giulia esce).
ELIDE- Cara, bisogna ca t’at vii a certi incumbensi. Na volta o cl’atra, purtrop, tö maré…
ELSA- Par carità… an voi gnanc pensarag.
EDGARDO- (Allusivo) Gnint paura. Le la gh’arà sempar an qualdun al fianc par iutarla.
ELSA- (Acida) A gh’an sarà anca tropi!
GIULIA- (Rientrando) Si accomodi, la signora è qui. (Esce subito).
GIOVANNI- (Ha circa quarant’anni, aspetto giovanile, capelli leggermente brizzolati) Con permesso.
ELIDE- (Mentre Elsa, riconoscendolo, caccia un piccolo urlo e piomba a sedere esterefatta) Al vegna pur… Ma Diu!.. (Imbarazzata) Ma s’at se te! T’an sarè mia te, al sindacalista?!
GIOVANNI- (Senza tradire emozioni) A sun me.
ELIDE- Veh, t’an sarè mia gnù cun dli foli?.. Quel ch’è stà è stà… I è robi tantu veci! T’an pö mia pretendar, ades…
GIOVANNI- A sun gnù ché a far al me master: fèm parlar cun i padrun.
ELIDE- Eh, i padrun… Lü l’è in America e le… at ved anca te ch’l’an g’ha ninsuna intensiun ad parlar tec.
EDGARDO- Bisogna che lü al capésa che, se la siura…
ELIDE- Sicur: te ades at vè e di sindacalista an mandè n’antar.
ELSA- (Alzandosi improvvisamente) No. I n’in manda mia n’antar! L’è gnù lü e a parli cun lü.
ELIDE- Ma cuş’a dit? Ma no… lü al va via sübit…
ELSA- At se te ch’at vè via sübit! (Imperiosa) Va’ mo’ dadlà e guai s’at ve a disturbar! (Elide esce gesticolando a destra).
EDGARDO- Cum la preferés le!.. Alura a pudem sintaras ché e discutar...
ELSA- No, Edgardo, an g’ho mia ad bişogn né ad mediatur né ad testimoni… A discut da par me.
EDGARDO- (Preoccupato) Cum la völ le, siura… Alura me a vaghi. (Esce dal fondo con uno sguardo di sfida a Giovanni).
ELSA- (Sedendosi) A g’ho na tarmaria ados che bisogna ch’am senta. Sentat anca te, Giuvani… (Siede anche lui). Cuş’a g’het da guardarum?
GIOVANNI- L’era pù ad des an ch’an ta vdeva mia.
ELSA- E alura, cum’am catat?
GIOVANNI- Ben… At se incor pù bela che na volta!
ELSA- Anca te. At se sempar an bel ragas (Gli prende una mano).
GIOVANNI- An ragas cun i cavì gris!
ELSA- I è bei anca lur. (Glieli accarezza e lo bacia sulla guancia).
GIOVANNI- (Alzandosi di scatto) Cuş’a fèt?
ELSA- Scuşum: an sun mia stada buna da star ferma.
GIOVANNI- Sert robi, an bisogna gnanc ca i a pensema… Quand l’era ura, t’he fat la tö scelta e ades an s’an parla pù.
ELSA- (Delusa) L’era sul an cumpliment! Me an g’ho mia rabia tec.
GIOVANNI- Me sé, invece, ca g’ho rabia!
ELSA- (Provocante) Vöt ca pröva me a fartla pasar? (Cerca di baciarlo).
GIOVANNI- (Respingendola) An g’het mia vargogna, dop tüt al mal ch’at m’he fat?
ELSA- Dai, sù, serca at daşmangarat, almen par incö… A sem chè da par nuantar: an g’het mia voia da darum an başin?
GIOVANNI- At dares an sbarlun! Quel sé ca t’al dares luntera!
ELSA- E dàmal! A m’al mèriti… Sfögat! Basta che dopu t’am parduni e t’am voi ben incora.
GIOVANNI- S’at g’he voia ad far i còran a tö maré, cun me l’an taca mia.
Dal rest po’ t’an fè mia fadiga a cataran di atar! Chisà cuş’at n’he catà?!
ELSA- Vilan! At m’ufendi sensa mèrit… Va ben, a gh’arò di tort in di tö cunfrunt; però anca te, che vita am prumetevat? Quela da far la puvreta fin ca gh’eva fià… Al me destin al n’era mia cal lè.
GIOVANNI- Làsa andar al destin… Parlem di nostr’afari: chè a gh’è li richiesti sindacali. In sede provinciale a gh’è stà n’acordo ad màsima. Me a sun in gir par spiegaral a i interesà e par i acordi aşiendali… Prema ad tüt i operai i völ…
ELSA- I völ lavurar poc e ciapar dimondi… At fè sensa spiegarmal. Ag pensarà me maré quand al ve a casa. Me an firmi gnint.
GIOVANNI- At se propria dvantada na padruna! T’at se daşmangada quel ch’at ser… Te, i lavuradur, at i a vres vedar a la fam!
ELSA- (Ridendo) At se sempar quel! At l’ho det aposta, par farat rabir!.. Al so, Giuvani, ch’at g’he ragiun… An pos mia darat tort: at voi trop ben!
GIOVANNI- Làsa star al ben. S’at firmi te, pian pian a ced anca chi atar. Dman, sübit, a fnes i scioperi e a sem tüti cuntent.
ELSA- At piaşres, ahan, ca firmes?.. E, sa firmi, m’al dèt an başin?
GIOVANNI- T’al sé cum’a la pensi… però, s’l’è par an başin…
ELSA- E dopu, vaghia a inciavar la porta, che csè ansun as disturba?
GIOVANNI- (Irato)A t’ho bele che spiegà: cum me an gh’è gnint da far!
ELSA- (Offesa) Beh, alura, cala lé l’è la porta: at pö andar ch’an piöv pù! Me an firmi gnint.
GIOVANNI- At se propria infama! At m’he tolt in gir: t’am vrev vedar strisciar ai tö pé!.. At g’he la testa infiada, ma me at la fag dasfiar.
ELSA- No, dai, pardunum; sta mia èsar catif… Làsa chè cli carti, ca i a studii an po’ cun al segretari e, da ché soquanti dé at turni ché… At vadrè ca fag bel: a voi vedat cuntent.
GIOVANNI- (Posando le carte sul tavolo) Va ben; a vegn giuvidé qué, però, guarda ch’an purtem pù pasiensa. (Si avvia).
ELSA- (Gli si avvicina affettuosa) Làsa almen ch’at saluta “come si deve”… (Cerca di baciarlo, ma egli la respinge) Parchè fèt acsé? Parchè set sensa cör?
GIOVANNI- A n’al sun mia sensa cör… Me, sa füs par l’istinto ca g’ho, at saltares ados, ma an pos mia parchè ho fat an giurament: che fin ca t’an sarè turnada puvreta cum’at ser na volta, me… cun te, l’è cumpagn ca t’ag sii gnanca!
ELSA- Ta stè fresc te!.. An g’ho ansuna intensiun ad turnar puvreta. Va ben l’amur, ma te at pretend an po’ trop. (Giovanni esce dal fondo. Piangendo) E me, ingnuranta, propria ad na bestia acsé am sun andada a innamurar…
SCENA SESTA
(Edgardo, Elsa e Elide)
EDGARDO- (Dalla comune) A l’ho incuntrà ch’l’andava via: e alura?
ELSA- (Sforzandosi di nascondere le lacrime) L’ha lasà ché dli carti; dopu ag dem n’uciada cun calma.
ELIDE- (Entra da destra) Oh, l’è andà! T’ag l’he cavada a daspgnarat.
ELSA- Ag l’ho cavada.
ELIDE- Cum’èla andada? Cunta…cunta.
ELSA- A n’at cunti propria gnint! (Squilla il telefono) Senti ch’i ciama.
ELIDE- (Corre a rispondere) Pronto… Sì, qui casa Paletti… Certo ca sun la siura… no, an sun mia la siura, siura, a sun la siura sö madar… Cuş’èl? La madre lingua?! Ho det ca sun la madar. Cuş’a gh’entra la lingua?... Ah, ècu: ades ag rivi. Vuole che ci parlo in italiano. Lo contento subito… Si capisce, dica pure a me che dopo ci penso io a contare tutto a mia figlia… Ma dabun?!... Oeh, ma che fat!... Oeh, ma che fat!...Oeh, ma che fat!... Ma sì, capisco tutto, non sono mica imbambita, cosa si crede?... Oeh, ma che fat!... Na roba acsé i ha fat?! E pensare che io ce l’avevo detto… Ma gnint. Cosa vuole sapere lei quello che ci avevo detto? Vada avanti e non s’inframetta!... Ah sé?!... Ah, sé?!... Cosa? L’avucat?... Neh, basta che non ci sia da strusciare dei soldi… S’an gh’è gnint da spendar, ch’al pruceda pur, anca fin in dal fos… Sì, me fiöla, mia figlia è contenta anche lei… Neh, siur, ma cuş’hal capì? L’è cuntenta par l’avucat… (Elsa ed Edgardo hanno seguito la conversazione con opportune controscene, senza capire esattamente) Quando? Domani ?... Va ben, a li sié e mèş a Bulogna… Grazie, grazie, troppo gentile. (Riattacca). Al riva dman sira a Bulogna.
ELSA- Ma come? L’hai bele che dimes?
ELIDE- Ah, i l’ha dimes… in mèş a quatr’as!
ELSA e EDGARDO- (Insieme) Cosa?!
ELIDE- L’è mort! In dl’uperaral, i s’è daşmangà na forbas in dla pansa. A gh’è gnù an brüt lavur e a gh’è tucà da spatinar!
ELSA- Ma Diu… questa l’è grosa! Chi pudeva prevedar na roba dal genar? (Si mette a piangere sommessamente ed Edgardo la consola).
ELIDE- E pensar che me ag l’ho det tanti volti.
EDGARDO- Cosa?
ELIDE- Ch’al lasés lé ad córar in America ogni volta ch’al gh’eva an dulurin… L’ha butà via tanti sold e po’ l’ha fat cla fin lé… Al s’in sarà acort, ades, ca gh’eva ragiun. Par catar da chi masalèr lé, an gh’era mia ad bişogn d’andar in America… al n’in catava fin ch’al vreva anca ché… e ch’il cupava gratis!

FINE DEL PRIMO ATTO

ATTO SECONDO

SCENA PRIMA

(Edgardo e Giulia, quindi Primo, Secondo e Dafne)
EDGARDO- (Giulia è sola in scena e sta spolverando. Dal fondo entra Edgardo che, con fare circospetto, le si avvicina) Andemia ben?
GIULIA- (Abbracciandolo) Stanotte ti ho sognato! Baciami!
EDGARDO- (La bacia) Caru al me teşor! Ier at m’he fat perdar la testa.
GIULIA- Non scorderò mai quel motel a Bologna. Meraviglioso!
EDGARDO- Ag turnem anca la smana qué. Het vest? Cun la scuşa ad tö sia a pudem far i nostar comud sensa che le la pòsa suspetar.
GIULIA- Sei un genio! Il tuo piano è stato perfetto.
EDGARDO- E questu l’è gnint. L’è ades ca cumincia li “grandi manovre”… Ché in casa, cum’a vala?
GIULIA- Non molto bene: i corteggiatori si moltiplicano.
EDGARDO- Fidat ad me: t’al sé che quand na dona la s’è tacada mec, la n’as dastaca pù. Te, comunque, sta mia farat scapar gnint. (La bacia di nuovo ed esce dal fondo).
GIULIA- Ciao!.. Non vorrei che Cornelio si fosse accorto di qualcosa… sarebbe capace di romperci le uova nel paniere… È meglio tenerselo buono. Vado un po’ a spettegolare con lui. (Si avvia a destra, ma suonano e si ferma) Oh, qualche altro scocciatore! (Esce dal fondo. Da fuori) Buongiorno… Le signore sono andate a fare una visita al caro estinto, ma fra poco saranno di ritorno. Se vogliono aspettarle qui in salone… (Rientra
Seguita da Primo, Secondo e Dafne).
SECONDO- Gh’èli andadi a pé?
GIULIA- Le ha accompagnate Michele con la macchina blindata… Capirà: con tutto il can can che hanno fatto i giornali in questi giorni, la signora si è fatta prudente. (Siedono).
DAFNE- Fa bene. Ci può essere qualcuno che progetta di rapirla.
PRIMO- Pù che rapirla, a g’an sarà tanti ca prugèta da spuşarla. Sèt che culp! ( Giulia ha versato loro da bere ed esce a destra)
DAFNE- Che splendore di donna! Al funerale, quando è uscita dietro il feretro, sembrava un essere soprannaturale, una specie di fata!
SECONDO- La pareva n’invişiun! Che classe! Cun tüt al dispiaşer ch’la gh’eva, a gh’era di mument ch’l’ag la cavava fin a far boca da rédar… Che creatura!.. Cari i sö bei uciun!
PRIMO- Veh, a dirsli a nuantar, cli foli lé l’in cunta gnint. Teli dacat par quand la gh’è le… invece che, quand at la ved, t’armagn lé cme an saracun! Anca al funeral t’he fat la figura dal cucù !
DAFNE- Devi essere più deciso: questa è la tua grande occasione!
SECONDO- A dgì ben, ma cuiomsi… quand l’an gh’è mia di cumpliment a m’in ven in ment anca tropi, ma quand am la cat davanti, a m’impapini… am daşmenghi tüt.
PRIMO- Sa t’an gh’es mai vù muruşi… ma cun tüti li dunlàsi ch’at frequenti, t’arè ben imparà quèl!
SECONDO- L’è tüta n’antra roba. Cali lé i è doni ca capes tüt al volo: an gh’è mia ad bişogn ad tanti paroli! Ma cun le, a n’as sa mai cum’a törla. L’am guarda in na fata manéra, ca g’ho sempar paura da sbagliar.
DAFNE- Se non reggi il suo sguardo, parlale senza guardarla… Per esempio: fra poco, quando entra, ti metti accanto alla porta e, prima ancora di vederla, le spari la tua dichiarazione.
SECONDO- At g’he ragiun… Hoi da pruvar? (A Giulia che sta entrando da destra) Beh, alura, quand a rivli sti siuri?
GIULIA- Ho visto la macchina in cortile. Vado ad aprire.
SECONDO- ( Giulia esce dal fondo) L’è ché!.. A g’ho i sudur fred!
DAFNE- Su, vai! E non fare il baccalà!.. Ricordati di baciarle la mano.
SCENA SECONDA
(Elide, Elsa e detti)
SECONDO- (Si porta accanto alla porta d’ingresso) Siura, l’am permeta da başarag la man… Le l’è na creatura meravigliuşa e me… (Entra Elide che gli porge la mano e Secondo gliela bacia. Accorgendosi dell’errore, rimane di stucco).
ELIDE- Ma Secondo, che bei cumpliment! Grasie. Al sa cum l’è: am sun mésa in ghingheri anca me; cun tüti i fotografi ca gira chè dinturan… Però, i cumpliment, invece ad farmi a me, parchè an pröval mia a fari a me fiöla?.. L’ha capì cuş’a m’intendi ad dir.
SECONDO- Apunto… ècu… ho capì, ma l’è che…
ELSA- (Entra dalla comune) Oh, buongiorno a tüti.
SECONDO- (Facendosi coraggio) A sem ché ca l’aspetem, parchè me ag vreva dir che a l’atar dé… beh, insoma, am par che le… (S’interrompe).
ELSA- Ag par che me, cosa?
SECONDO- (Farfugliando) Eh, che le… insoma… Ma sens’atar le l’ha bèle capì quel ca m’intandeva ad dir…
ELSA- A n’ho capì propria gnint!
PRIMO- (A sé) Ècu che cal sumar lé al s’è şà ingatià! (Forte) A sem gnù a farag li nostri cungratulasiun. Hala let al giurnai d’incö? A gh’è n’articul ad na mèşa pagina cun na futugrafia granda acsè!
ELSA- No, an g’ho mia vù temp. Cuş’a dişal?
DAFNE- Fai vedere… (Prende il giornale e lo mostra ad Elsa) Guardi che titolo: “La regina dei vitelli”! E sotto la foto: (legge) “ Questa giovane e bella signora è probabilmente la persona più ricca della nostra provincia. L’improvviso decesso del marito l’ha portata di colpo a capo di un vero e proprio impero economico nel campo dell’allevamento bovino”.
ELSA- Adiritura, la regina di vdei! L’am par an po’ trop!
PRIMO- L’è sul al sö merit!
SECONDO- Sicur: sul al sö merit!
ELIDE- La regina! Het capì, Elsa? La regina!.. E me c’ho tant tavanà par farat rivar a cal punto ché! Het vest ca gh’eva ragiun? Ades t’at ciam cuntenta d’aver scultà tö madar.
ELSA- Cuntenta?! L’è sul na smana ca sun vedva! E po’: cun i prublemi ca m’è cascà ados, am cat impgnada cme an cicin in dla stopa.
ELIDE- Ma che prublemi vöt 'ver? Quand as g’ha dimondi bèsi, as pöl catar da tüt: anca quei ch’acèta al peşu di tö strolic! Basta che al Signur at conserva la salut, che, par tüt al rest, at se a caval!
PRIMO- Ma sicur… E po’, i amig an cunti gnint? Par qualsiasi prublema nuantar a sem a sö dispuşisiun. L’as pöl rivolgiar a me o, mei incora, a me fradel Secondo.
SECONDO- Basta ch’la faga an sìful ch’a sun ché.
DAFNE- Secondo, per gli affari, è un drago… ha come un sesto senso.
ELIDE- E po’, che ragas simpatic!.. cumplimentus!
PRIMO- Sì, al n’è mia indiferent, però l’è an po’ salvadgòt: sempr’in gir a divertiras, sempr’in cumpagnia ad doni da poc, sensa reputasiun!
ELIDE- Ben, ma… L’è an bel òm, şuan, sensa prublemi ad bèsi… s’al s’è divertì, al n’ha fat gnint ad mal. (A Secondo) Però, urmai, l’è giusta ch’al taca a pensar da catar na dona pr’al dret e da metar sù fameia.
ELSA- (A sé) Indu völla rivar, me madar? Chè a gh’è sota quèl!
DAFNE- Parole sante, signora Elide! (A Secondo) Tu puoi aspirare ad un matrimonio fuori dal comune, con una donna di classe.
SECONDO- A gh’ì ragiun: l’è ura ad cambiar registar. Basta corar a destra e a sinistra: am voi sistemar… am voi catar muier.
PRIMO- Acsé t’am tac a piaşer. Basta, però, ch’at cat na dona in gamba che, moralmente e economicamente, la sia a la tö altèsa… Na dona, bela, inteligenta, ch’la gh’abia di bun sentiment: an tipu cme la siura Elsa, ècu…
ELSA- (A sé) Oh, i gh’è rivà a spudar al rosp!
DAFNE- Come mi piacerebbe avere una cognata come la signora!
SECONDO- At g’he ragiun… ma cum’as fa andar a la pèl a na dona dal genar?! Ag völ dal curagiu… la n’è mia na roba facila.
ELSA- As capés… Anca parchè, par decidar chi fat lé, bisogna èsar in du!
ELIDE- Che bela copia! A sì bei e şuan! Parchè a n’av dèv mia dal te?
ELSA- (Ridendo) Par me… démas pur dal te.
SECONDO- (Felice) Dabun?!.. Dabun, Elsa, pòsia?.. Oh, che bel fat!
PRIMO- I è robi ch’as dis acsé par dir… però, chisà che an giuran…
ELSA- (Ironica) Ma sì: “al mondo non si sa mai”… Ades, però, i m’aspeta. A gh’è i invià d’na rivista ch’im völ futugrafar in mèş ai vdei.
ELIDE- E po’ i ve a farum al ritrat anca a me, in giardin… Bisogna ch’am sistema la facia… sa pensi ch’ig l’ha da vedar in tüt’Italia!
DAFNE- (Un po’ seccata) È meglio che togliamo il disturbo.
PRIMO- E li vegna a cataras na qual volta.
ELIDE- An mancarem… E lü, Secondo, al turna spes: chisà che li robi…
SECONDO- Magari siura… Arrivederci, Elsa. (Escono dal fondo).
ELIDE- Che bel putlun ch’l’è cal Secondo lé!
ELSA- (Uscendo a sua volta dal fondo) Varda: T’an gh’arced gnanca an po’ a far la rufiana a cla manera lé!
ELIDE- Che sciucheta d’na fiöla!.. (Si specchia) Mamma mia, quanti rughi!.. Prema ch’i riva, l’è mei ch’am daga na lustrada. (Esce a sinistra).
SCENA TERZA
(Edgardo e Giulia, quindi Giovanni e Pericle)
GIULIA- (Entra dal fondo con Edgardo) Non mi pare per niente
interessata a quel Secondo; lo tratta con distacco, quasi sembra che lo voglia prendere in giro… Piuttosto, mi preoccupa un po’ il sindacalista..
EDGARDO- Cal lé?!.. Mia star mal: ag pensi me a metl’a post… Ma, pensa Giulia, quand a la spuşi: a dventi al padrun ad tüta cla roba lé… il “nuovo re dei vitelli”!
GIULIA- E io cosa divento?
EDGARDO- Te t’armagn sempar la me dona. Sul te at se buna ad farum perdar la testa. (L’abbraccia con passione, mentre suonano all’ingresso) Va a vedar chi gh’è.
GIULIA- (Esce dal fondo) Ah, è lei… La signora non c’è; però, se vuol parlare con il segretario… (Rientra con Giovanni).
EDGARDO- Buongiorno… Lü, s’an ma sbagli mia, l’è quel dal sindacat.. Tu, Giulia, puoi andare. (Giulia esce dal fondo).
GIOVANNI- A sun me… Veramente a gh’eva ad bişogn ad l’Elsa.
EDGARDO- Ad la siura Elsa!.. Ades l’an g’ha mia temp… e ag sun me.
GIOVANNI- I operai i trata cun i padrun, mia cun i impiegà.
EDGARDO- Me a sun stà incaricà da la padruna… e quindi…
GIOVANNI- La sarà acsé, ma me a gh’eva apuntament cun l’Elsa.
EDGARDO- Cun la siura Elsa.
GIOVANNI- (Infastidito) Ma sì, cun la siura! L’am gh’eva da dir se…
EDGARDO- Tüt a post: l’ha acetà li cundisiun e l’ha firmà… L’ha det: “Varda, a firmi tüt, basta ch’in vegna pù ché a supar”.
GIOVANNI- L’Elsa l’ha det acsé?!
EDGARDO- Prego: la siura Elsa!
GIOVANNI- Ma sì. la siura, la duchèsa, la principèsa… am dasmenghi sempar cuş’l’è dvantada… Ades i la ciama anca regina… Mah, che mond!
EDGARDO- Am par ca parleghi cun poc rispet ad na dona che, in fin di cunt, l’è stada anca trop generuşa!
GIOVANNI- Ciamla generuşa!.. Beh, indu éli sti carti?
EDGARDO- (Le prende da una cartella) Eccole… E d’ura inans, par piaşer, quand a gh’ì 'd bişogn, stè mia pù vegnar a disturbar la padruna… a pudì pasar par al me ufési.
GIOVANNI- A sarcarò ad vegnar al men pusibil!
EDGARDO- Giüsta! Sa mandesuv n’antar sindacalista, a sares mei. A gh’ì da capir che la siura, in dla puşisiun ch’l’è ades, l’an pöl pù dar cunfidensa a sèrta gent ca gh’arcorda la vita ch’la fava quand l’era puvreta. E anca me, a capirì: an g’ho mia piaşer ca basichèghi ché dinturan. A pensi ch’av siv res cunt che me e la siura, apena pasà al lütu… E po’, cuş’a staghia a cuntaruv li me robi? An cred mia ch’li v’interèsa…
GIOVANNI- (Amareggiato) Gnanc an po’! L’è mei ca vaga che ché an g’ho pù gnint da far… (Fa per uscire dal fondo, ma incontra Pericle che sta entrando coi suoi soliti bagagli).
PERICLE- Giuvani! Set gnù a catar l’Elsa? T’he fat ben. Chisà cum l’è cuntenta quand l’at ved!
GIULIA- (Entra dal fondo) Ve l’avevo detto che non c’è.
PERICLE- An cunta gnint: a g’ho temp. Me a l’aspeti chè insiem a Giuvani: csè, quand la riva, la cata do surpreşi in na volta. (Siede) Sentat anca te, Giuvani. Metat comud.
GIOVANNI- Ma no, Pericle, me… a gh’ares di impegn.
EDGARDO- Sì, al g’ha d’andar via sübit. Anca parchè a g’ha da vegnar i giurnalisti e la siura l’an völ ninsun ché a dar fastédi.
PERICLE- S’l’an völ ninsun la fa ben, però me an sun mia ninsun, a sun sö padar! E anca cl’atar ché al n’è mia ninsun, parchè l’è al sö muruş.
GIOVANNI- Fin par carità, Pericle, cuş’a dgiv?!
PERICLE- Te taşi ca t’an sé incora gnint; ma me, me fiöla, a la cunos ben e ho bele capì cum la va a fnir.
EDGARDO- Caru al me òm, a si şò da car dimondi! Vostra fiöla l’ag l’ha sicur al muruş, (Ironico) ma av garantés ch’al n’è mia cal lé.
PERICLE- Scuşè şuvnot… am par ca supèghi an po’ trop! Cuş’av n’infrega a vù ad li robi ad la me fameia? As pöl saver chi sì?
GIULIA- È il segretario dell’azienda e la signora Elsa ha una grandissima fiducia in lui.
PERICLE- La g’ha fidücia?! Ma se me a n’am fidares a darag gnanca an vintin fals! (A Edgardo) Ma t’hala guardà ben? (Declama) La bocca vorace- lo sguardo sfuggente- tu sembri un cristiano,- ma sei un serpente!
EDGARDO- (Irato) Ades po’ al pàsa la misura; l’am vé a ufendar, adiritura in pueşia!
GIULIA- (Trattenendolo) La prego, non faccia scandali… (In disparte ad Edgardo) Stai calmo: è pazzo; non sa quel che dice… E poi, se lo tratti male, come la mettiamo con sua figlia?
EDGARDO- (In disparte) At gh’è ragiun: l’è mei ch’am calma. Te, va pur dadlà; a sarcarò ad cunvinsal cun li buni. (Giulia esce dal fondo).
GIOVANNI- (A Pericle) Gnì via, an vdì ch’in ved l’ura ad daspgnaras ad nuantar. A gnirì n’antra volta, quand l’Elsa l’è in casa.
EDGARDO- Certo, a pudì vegnar tüti li volti ca vrì. Però, ades è dre ca
riva i giurnalisti e bişugnares propria che vuatar du…
PERICLE- Veh, segretari, làsa mo’ lé ad saltar sù. An g’het gnint da far? T’at cardarè mia che me fiöla l’at paga par star ché a scultar i interes ad chi atar? Va’ mo’ in dal tö ufési, che chisà quanti bagianadi at g’he da scrivar.
SCENA QUARTA
(Elide e detti)
ELIDE- (Entra improvvisamente da sinistra. È abbigliata e acconciata in modo decisamente ridicolo con la faccia impastricciata di crema bianca) Veh, filosofa, set ché? (Si accorge dei due) Uddiu!
PERICLE- (Vedendo Elide urla) Aah!
GIOVANNI- (Mentre Elide rimane come impietrita) Cuş’è suces, Pericle?
PERICLE- Ma taş pur… In sal mument, a vedar cal fat lé tüt bianc, ho ciapà paura… a gh’eva l’impresiun ch’al fus an spirit… un turnà indré da cl’atar mond! Invece, ades ca la guardi mei, a capés chi l’è.
GIOVANNI- Chi èla?
ELIDE- (Avvicinandosi) Chi sunia me?
PERICLE- Ma chi vöt èsar? At se cla befana dna serva che a l’atar dé at m’he interot intant ca recitava la me pueşia. A t’ho tgnusù anca sa t’at se stablida ad bianc parchè la gent l’an veda mia la tö facia perfida da stria!
ELIDE- Me a g’ho la facia da stria?! Ma guardat te, ruşnun, ch’as pöl gnanca gnirat darent parchè at püs cme n’éndas! Va’ via d’ad ché!
PERICLE- Cuş’a g’hala?! Chilé l’è periculuşa: bişugnares sararla in manicomiu. Cuş’aspetla me fiöla a daspgnaras ad le? L’è sul buna d’ufendar la gent e, invece ad lavurar, la sa stables la ghegna ad bianc.
GIOVANNI- Stè calmo… la n’è mia cativa cum la par; l’è sul narvuşa parchè sö maré al l’ha bandunada e al cunta in gir che le l’è morta.
PERICLE- Parchè: g’hala anca an marè?! A t’al deg me: ag völ an bel stomac a spuşar an scòrfan dal genar!
ELIDE- Iv santù?! Ag l’hoi o n’ag l’hoi na bela crus? Ma te, Giuvani, ch’at g’he sempar vù giudési, fam an piaşer: portal via… Almen che quand a riva i giurnalisti al na sia mia ché a far di scandui… Che vargogna, s’i gh’es da gnir a saver che la regina di vdei la g’ha an padar acsé!
EDGARDO- I era propria dre partir. (Con rancore a Giovanni) Neh, ca seruv dre andar via?
GIOVANNI- (A Pericle) Al saviv cuş’a fem? Andem a far an gir in piasa e, intant a cuntrulem quand a va via sti giurnalisti… e po’ dopu a turnè ché a catar vostra fiöla.
PERICLE- Però, at ve anca te, neh?
GIOVANNI- Me?! Cuş’a gh’entria me?
PERICLE- At gh’entri, e come! (Avviandosi al fondo con Giovanni) L’Elsa la t’ha fat di tort… ma, ricordat, l’at völ ben incora.
GIOVANNI- Ma cuş’a dgiv? Vù, Pericle, a gh’i dal bun temp! (Escono).
EDGARDO- Hala vest, siura, ch’as sem daspgnà? (Esce dal fondo).
ELIDE- Meno male. (Squilla il telefono) L’è sé! Che supi tüta sta gent ca telefuna par srufianar! (Risponde) Pronto… Sì… No, an sun mia la regina, a sun la regina madre!... La pöl parlar anca cun me… Ma sicur ch’ag riferési; ma le chi èla?... Come: non importa? Cat, s’an so mia chi parla… Ah, la g’ha da dir sul na roba! La dega, la dega… Cuş’hala det?! La regina di vdei l’è na gran… (Rendendosi conto) Brüta vigliaca ad n’infama! Na gran vaca at sarè te! Dém chi ’t se, s’at g’he al curagiu, ch’at vegn a cavar i occ! (Riattacca e, gesticolando, esce a sinistra).
SCENA QUINTA
(Elsa e Giulia, quindi Edgardo)
GIULIA- (Entra da fondo con Elsa) Nessuna novità… E la sua intervista?
ELSA- L’è andada a fnir che stu giurnalista al s’è innamurà anca lü.
GIULIA- Davvero, signora? Si è innamorato di lei?
ELSA- Al m’ha fat an gran gir ad paroli par farum capir ca sun la dona pù affascinante ch’l’abia mai cunusù; e po’ al m’ha det che, sa voi, l’am porta sec a far al gir dal mond… A ma scapava da rédar, ma a n’ho mia vrù far la vilana e a g’ho rispost che la pruposta l’era bela, ma ca gh’eva ad bişogn ad pensarg a sura… E csé l’è partì sudisfat e pin da speransi.
GIULIA- Certo, signora, che lei, in questi giorni, è molto corteggiata.
ELSA- Varda: a parte quei ch’am gira ché dinturan, ho bele ricevù na vintina ad pruposti matrimoniali anca par posta… T’he da sentar cuş’ì scriv… dli robi da cl’atar mond! A gh’è n’inşgnér ad Perugia che, oltre la futugrafia, al g’ha mes tüt i sö numar.
GIULIA- I suoi numeri?
ELSA- Sì: cuş’l’è grand, cuş’al pesa, li mişuri dli spali, dal torace, dal bacino… beh, insoma, ad tüt! E l’è prunt a vegnar ché par farum cuntrular.
GIULIA- Scostumato!
ELSA- Al sèt ca m’ha scret anca na dona?!
GIULIA- Una donna?!.. Anche lei la vuol sposare?
ELSA- No… le l’am völ regalar sö marè! La scriv ch’al g’ha tüti li pù beli qualità dal mond e sul an difet: quel da tacar a dvantar vecc. Le l’è stufa e la gh’ares intensiun d’andar cun n’antar; però la sent di rimors e, prema ad mularal, la vres védal sistemà ben.
GIULIA- Con lei?!
ELSA- Cun me! La dis ca sun viada a spuşar di vecc.
GIULIA- Una moglie davvero premurosa!.. Cose da pazzi!
ELSA- Ben, valà, lasem andar… Vam a ciamar Edgardo par piaşer.
GIULIA- Subito signora. (Esce dal fondo).
ELSA- (A sé)Tüti prufitadur!.. Ag n’è gnanc un sincer… Anca cl’atar ché, cuş’a s’incredal, da farmla a me ?.. Puvret!
EDGARDO- (Entra dal fondo) A sun ché… (Cercando di abbracciarla) cum’a stèt, cara?.. L’è tant ca g’ho voia ad…
ELSA- (Respingendola decisa) Sta bun, ch’al n’è mia al mument.
EDGARDO- (Deluso) Al n’è mai al mument! Prema parchè tö marè l’era in America… Ades…
ELSA- Ades, puvret, l’è mort… e a sun in lütu.
EDGARDO- T’al sè che me at…
ELSA- T’am vö ben… al so d’an pès… Èl gnù al sindacalista?
EDGARDO- L’è gnù… ho bele che fat tüt.
ELSA- Beh, e alura?.. A t’eva det da faral spetar ché.
EDGARDO- Ma cuiomsi… me ag l’ho det, ma lü al seguitava a dir ch’al gh’eva di impegn… a pareva ch’al gh’es al fög adré. E alura a g’ho dat li sö carti e a l’ho lasà andar.
ELSA- (Delusa e amareggiata) Ah, l’ha fat acsé?!.. T’he fat ben a lasàrl andar… Fam an piaşer, valà, va’ dadlà in ufesi: a sun an po’ stüfa… a g’ho voia d’armagnar da par me.
EDGARDO- Sübit… cum’at vö. Però ricordat che me…
ELSA- Am ricordi tüt: basta ch’at vag! (Edgardo esce dal fondo. Elsa siede e piange sommessamente) A sun propria na bela regina!.. Ch’am toca ad pianşar par culpa d’an sbalistrà ad n’òm sensa cör e sensa cumpasiun… E me, ingnuranta, an sun mia buna ad daşmangarmal… Ma quala regina di vdei?! Me a sun la regina di sumar!
SCENA SESTA
(Elsa e Cornelio, quindi Pericle)
CORNELIO- (Entra dal fondo) Ma che fat, siura! A gh’era i fotografi ch’i vreva tirar şò sö madar intant che… (Si interrompe vedendola affranta) Ben, ma cuş’a gh’è?.. Sù, sù: curagiu… l’era tantu vecc, bişugnava pür spitarsla… E po’: le l’è şuvna e bela! La pensa ch’la g’ha tüta la vita davanti… e tanti bèsi da gòdar.
ELSA- Cuş’ at credat te? Ca basta I sold par èsar cuntent?
CORNELIO- Ch’i basta, forse no… però i iuta dimondi!.. Alura, s’l’ha fnì cun i giurnalisti, ag pos dir a sö padar ch’al vegna dentar?
ELSA- Me padar?
CORNELIO- L’è tant ch’al speta… Ma che òm simpatic! Al s’ha recità li sö pueşii e po’ al s’ha cuntà dli paiasadi che me e quel dal sindacat, al s’ha fat spansar dal rédar.
ELSA- Quel dal sindacat?
CORNELIO- Ma sé, Giuvani: quel ch’i dis… la ma scuşa siura… che na volta l’era al sö muruş… Prema i era chè in casa tüti du ch’i l’aspetava, ma dopu i ha duvù andar föra par via di giurnalisti.
ELSA- I ha duvù?!.. Ma se Edgardo, apena ades…
CORNELIO- Me a s’era dadlà e a n’ho mia capì ben, ma ho santù an po’ad sapèl… A pareva che la siura Elide la füs agitada…
ELSA- Ah, sé?!.. Ben, cuş’aspetat a fari gnir dentar?
CORNELIO- Anca al sö muruş?
ELSA- Ma qual muruş?.. Cuş’a dit?
CORNELIO- Gnint… a vag e sa vegn. (Esce in fretta dal fondo).
ELSA- (A sé) Edgardo al m’ha cuntà dli bali! Apena ch’l’am capita a tir, ag pensi me a metl’a post.
PERICLE- (Entra dal fondo) Cara, la me bela putleta! (L’abbraccia).
ELSA- E Giuvani indu èl?
CORNELIO- (Appena rientrato) Am dispias, ma l’è apena partì.
PERICLE- L’è stà ché föra fin ades a farum cumpagnia, ma dopu an gh’è stà vers ad trategnal. E sì ch’ag l’ho det ca t’ag vö ben incora.
ELSA- Insoma! Quanti volti at l’hoi da dir che fra me e Giuvani, urmai… E po’ te cuş’a t’inframetat? Val a sarcar, pütost, ca g’ho ad bişogn.
PERICLE- (Ironico) Ah!
ELSA- Ah!.. gnint. A g’ho ad bişogn par via dal cuntrat.
PERICLE- Va ben. Però… (Declama) Ricordati figlia- l’amore è nel vento- e chi non lo piglia- nel giusto momento…
ELSA- No, veh. Mia tacar cun li pueşii.
CORNELIO- Ma Diu, l’era csé bela! L’al làsa seguitar.
PERICLE- An deg pù gnint. La m’ha interot e a sun ufes.
ELSA- Ma no, papà, l’è sul ca g’ho presia ch’at vag a sarcar Giuvani..,
SCENA SETTIMA
(Elide e detti)
ELIDE- (Entra da sinistra) Che giurnada! Incö… (Vede Pericle e s’interrompe) Ma Diu… s’l’è incora ché!
PERICLE- (Aggressivo) Ècula quela ca t’ha insgnà a dispresar la pueşia! Cuş’a fala incor in cla casa ché?
ELIDE- Ch’at sapii che me a sun a ca’ mia! At se te, pütost, ch’i t’ha apena parà via e at se bele turnà.
ELSA- I t’ha parà via?! Chi è stà?
PERICLE- L’è stada le, cl’arpia lé, insiem a cal brüt ghignot dal segretari. A serum ché, me e Giuvani, ma lur…
ELIDE- A n’in pudevum pù; a gh’eva da…
ELSA- (Ad Elide) Basta! ho bele capì… Te va’ föra di pe sübit! (A Pericle, mentre Elide esce umiliata) E te, va indu at gh’è d’andar.
PERICLE- Pronti! (Riprende il suo sacco ed esce dal fondo).
CORNELIO- Brava! Acsé l’am pias. Questu as ciama parlar da regina!... sensa tanti mèşi mişuri.
ELSA- E te: pochi cumenti! Va’, pütost, a ciamar Edgardo, ca g’ho ad bişogn immediatamente.
CORNELIO- (Canta) “È arrivata la bufera...” Ag n’è da sentar ad freschi!
ELSA- Te t’an gh’è da sentar gnint! Ciamal e po’ sparés da la circulasiun.
CORNELIO- A vaghi. (Uscendo canta) “È arrivata la bufera…”
ELSA- (A sé) L’è ura ad tör dli decişiun, an pos mia seguitar acsé… E se dopu a sbagli?.. Ben, veh, ho sbaglià tanti volti, che na volta in pù, cuş’a vöt ca cunta?
SCENA OTTAVA
(Edgardo ed Elsa, quindi Giulia e Pericle)
EDGARDO- (Entra dal fondo) A m’ha det Curneliu ch’at gh’è rabia mec.
ELSA- Ch’at sàpii c’ho decis da cambiar al segretari. Dman a cat n’antar ragiunier ch’al sàpia star al sö post.
EDGARDO- Machè segretari! Te t’è decis da cambiar muruş.
ELSA- Töla cum’at vö!.. Ho savù cum’a t’at se cumpurtà cun… Giuvani.
EDGARDO- Ah, at l’he savù… T’arè anc capì parchè a l’ho fat. Me a sun geluş. A sun trop innamurà ad te! (Cerca di abbracciarla).
ELSA- Ad me?! Dé pütost, di me bèsi! (Respingendolo) Stam a la larga.
EDGARDO- At se sensa cör! Dop tüt i sacrifési c’ho fat par te…
ELSA- Pr’eşempi al sacrifesi ad ier, ch’i t’ha vest cun n’antra a Bulogna.
EDGARDO- (Turbato) I m’ha vest?.. Ma me…
ELSA- Ma te, t’he da saver ca sun cuiuna, ma mia cum’at cred. A t’ho fat pedinar d’an pulisiòt privà… Al na m’ha mia savù dir chi l’era cla povra disgrasiada ca gh’era tec… ma quel al na m’interesa mia.
EDGARDO- Ma no, i s’è sbaglià: la n’era mia na dona…
ELSA- Cuş’ erla? N’òm travestì?!
EDGARDO- (Confuso) Ma no, t’am m’he mia capì… L’era na dona, ma mia cum at pensi te… L’era me surèla, quela ad Castelfranc.
ELSA- Dabun?! Cun tö surèla t’he tolt na cambra in an motel par tre uri?!
EDGARDO- (Balbettando) Ma no: la n’è mia andada acsé… l’è che le…
ELSA- (Imperiosa) Basta! At g’he quindas dé par istruir ben al segretari növ. S’at fè bel a t’ardopii la liquidasiun… At pö andar… ansi a vag via me; ma ricordat d’an preşentarat pù davanti ai me occ! (Esce a sinistra).
GIULIA- (Durante la scenata, si è vista spesso origliare dal fondo; entra subito) Te l’avevo detto, te l’avevo detto… siamo rovinati!
EDGARDO- L’è ruvinada le, mia nuantar… Te fa finta ad gnint e làsa far a me… At vadrè che da cl’aventura ché a n’andem mia föra cun li man vödi… Ag pensi me a metr’a post cl’infiada lé! A voi ch’la i a paga tüti in na volta! (Esce dal fondo).
GIULIA- Mah… chi lo capisce è bravo!.. Qui ho paura che finisca per mettere nei guai anche me.
PERICLE- (Entra trafelato dal fondo) Indu èla me fiöla?
GIULIA- È appena salita in camera.
PERICLE- Vag a dir ch’la vegna sübit, ca g’ho da darag na roba.
GIULIA- Che cosa?
PERICLE- Ma sent chilé!.. T’an se gnanc curiuşa, neh?!
GIULIA- Non sono curiosa… Solo che se era una cosa che potevo portarle di sopra… Sa, la signora è molto stanca e non so se sia il caso di farla scendere di nuovo.
PERICLE- Puvrina… l’è “stanca”! E me, ch’l’è tüt incö ca cor adré a cl’atar mat là… an sunia mia “stanco”? Dai, mövat, vala a ciamar, che senò am cav al santurèl e a g’al dröv in sla schena a le… e po’ anca a te!
GIULIA- Vado. Stia calmo che la faccio scendere. (Esce a sinistra).
PERICLE- (A sé) Vedat mo’, che cun li buni maneri a s’ag la cava a utegnar quèl!.. Ades am senti. (Siede, rovista nel sacco, estrae una busta).
SCENA NONA
(Cornelio e Pericle, quindi Elsa)
CORNELIO- (Entra dalla cucina) Sa sì gnù da par vù! E al muruş?
PERICLE- Anca te t’an vö mia saver i interes ad chi atar, neh?!
CORNELIO- Me, i interes ad la me siura im prèm e come! L’è vint an ca lavur in cla casa ché: a gh’arò ben al diritu!
PERICLE- Alura, s’at g’he al diritu… a n’at deg pù gnint.
CORNELIO- Oh, acsé as cumincia a ragiunar! Cuş’ èla cla letra lé?
PERICLE- Cuş’hala da èsar?.. Na letra.
CORNELIO- A ved anca me ch’l’è na letra… ma, ad chi?
PERICLE- Mah… chisà mai?
CORNELIO- Eh, cumpagn ch’ a füs imbambì!.. Av l’ha data al murüs?!
PERICLE- “Tu l’hai detto”… Me an so gnint.
CORNELIO- An so mia cuş’a pagares par saver cuş’a gh’è scret.
ELSA- (Entra da sinistra) E Giuvani, an l’het mia catà?
PERICLE- A l’ho catà, ma ché al na ve mia… Al dis ch’al n’ha bele che avù abastansa!.. L’ha scret cla letra ché par te e al m’ha det da purtartla.
ELSA- (Gliela prende) Da’ ché. (L’apre e comincia a leggerla con crescente turbamento e disappunto. Controscena di Pericle e, soprattutto, di Cornelio) Brüt salvadag ad na testa mata! Al na g’ha mia na brişa d’umanità… E dir che me am s’era carduda… (Scoppia a piangere).
CORNELIO- Ma, siura, cuş’a gh’è scret? Dli robi csé brüti?
ELSA- (Adirata) T’al vö saver, neh? Ta stè mal s’an t’al deg mia…
CORNELIO- Eh… cat…
ELSA- (Consegnandogli la lettera di malagrazia) Tö, mo’. At la pö lèşar fin ch’at par… Tant, me, cal disgrasià lé, a n’al voi gnanc pù sentar a tósar !.. (Esce a sinistra stizzita e piangente).
CORNELIO- (Legge la lettera) “Cara Elsa, oggi mi sono reso conto che noi non abbiamo più nulla da dirci. Perciò mettiti il cuore in pace e consolati con i molti pretendenti che cercano solo i tuoi soldi. Ricordati quello che t’ho detto la settimana scorsa: fin che non tornerai ad essere la poveraccia che eri una volta, è inutile che mi cerchi. Lo sai che ti voglio ancora tanto bene, ma non scendo a compromessi con la mia coscienza…” Eh, ma che fat!.. Al g’ha na bela testa anca lü! Ché, di bèsi ag n’è na muntagna: quand vriv ch’la turna a èsar puvreta?
PERICLE- (Che ha seguito tutto con interesse) A n’as sa mai!.. Ricordat che la röda la gira… Da incö a dman, chi pöl dir cuş’a g’ha da sucedar?

FINE DEL SECONDO ATTO

ATTO TERZO

SCENA PRIMA

(Elide e Giulia)
ELIDE- (Entra. Sul tavolo c’è un mazzo di fiori) Giulia! Giulia, indu set?
GIULIA- (Entra da sinistra) Eccomi, signora, sono pronta per la nostra solita conversazione in lingua.
ELIDE- Ah, l’è vera… Dunque: di chi sono questi fiori?
GIULIA- Sono arrivati un’ora fa… per sua figlia.
ELIDE- Chi li ha mandati?
GIULIA- Non so. C’è il biglietto, ma è chiuso.
ELIDE- E perché non l’hai verto?
GIULIA- Aperto. Si dice aperto, signora.
ELIDE- Va ben: aperto… E non interrompere sempre… nota gli sfondoni che li correggi tutti alla fine… E allora, cosa spetti a vèrşerlo?
GIULIA- Ma signora, non mi sembra un’azione corretta.
ELIDE- Quante pigossine! Me al voi lèşar… Metti che mi viene un tarabacione e che ci rimango secca come un bartagnino, non vorrai che crepi con la voglia di sapere chi li manda?.. Dai, su filosofa, non farti scragnare e vèrşi quel biglietto.
GIULIA- Veramente, ho degli scrupoli… Non vorrei che sua figlia…
ELIDE- Hai degli scrupoli? A me, invece, non mi sa neanche d’indiviso. (Apre il biglietto e lo fissa a lungo senza leggere). Ci sono dei segni tanto così sghiviti, che non capisco bene… Prova tu. (le porge il biglietto).
GIULIA- (Legge) È un certo Tebaldo… Se ricordo bene dovrebbe essere il giornalista che era venuto a intervistare la signora.
ELIDE- Anche lui?!.. Anche lui è rimasto infascinato dallo splendore di mia figlia! Ma cuş’a gh’aràla?.. Cosa avrà questa figlia che crodano tutti ai suoi piedi?... Però lilü al na va mia ben…
GIULIA- (In tono di rimprovero) Signora Elide!
ELIDE- Uh, hai ragione. Dicevo che quello lì non è adatto per l’Elsa. Se la sposa, dopo la porta via e mi bandonano qui da per me… Bisogna che ce la cavi a farci sposare il Secondo: è un po’ coionasso, ma va bene così, perché uno troppo furbo dopo ci procura degli strolichi; invece lui non facciamo fatica a farlo stare al suo posto…
GIULIA- Lei è una vera stratega! Ma la signora Elsa, cosa ne pensa?
ELIDE- La signora Elsa, se ha un po’ di sale nella melona, fa a modo di sua madre. L’al sa cuş’l’è dvantada par merit meu!
SCENA SECONDA
(Dafne, Cornelio e dette, quindi Elsa)
DAFNE- (Da fuori, agitata) Sono in casa le signore?
CORNELIO- (Da fuori) La siura Elide l’è ché da bas.
ELIDE- Uh, a gh’è la Dafne… Porta via chi fiur lè e va a ciamar cla cudguna ad me fiöla! L’è ura ch’l’as leva.
GIULIA- Subito signora. (Esce a sinistra, portando via i fiori).
CORNELIO- (Entra dal fondo con Dafne sconvolta) La varda: l’è ché.
ELIDE- Come mai da st’ura ché?! A la ved an po’ şò…
DAFNE- Per carità… sono sconvolta addirittura…
ELIDE- A n’ag sarà mia dli dişgrasii?
DAFNE- Beh, pressappoco… Ho dovuto scappare di casa!
ELSA- (Entrata da sinistra) Cuş’hala fat?.. L’è scapada?!
DAFNE- Oh, venga qui, vicino a me… Una cosa atroce!.. Mio marito…
ELIDE- Uddiu… cuş’ hal fat?
DAFNE- Mi tradisce.
CORNELIO- (A sè) Èl tüt lé?.. Chisà che nuvità!
ELSA- Pusibil?! Al siur Primo?.. Ma èla propria sicura?
DAFNE- Una cosa ripugnante! Un vero schifo! (Si mette a frignare).
CORNELIO- Vaghia a tör quèl da bevar, che csé la manda şò al magun?
ELIDE- Sù, curagiu: i è robi ca pàsa… völla bevar quèl?
DAFNE- No, no, grazie… è passata.
ELSA- D’altra parte, parchè as töşla csé şò? L’as l’ha det tanti volti che sö maré al fava na qual scapadina…
CORNELIO- Apunto: s’lè tant ch’la magna di curnet, parchè, propria questu l’èl andà csé ad travers?
ELIDE- Te, mia far tanti cumenti… Ansi, va’ mo’ par i tö afàri.
CORNELIO- Ho bele che fat tüt. L’an vurà mia ca perda al pù bel!
DAFNE- Ma sì, resta pure… tanto… Le altre erano scappatelle: ormai c’ero abituata e si tirava avanti. Ma stavolta ha avuto il coraggio di portarmela in casa, addirittura nel mio letto!
ELIDE- Ah, ben!... Ma questa l’è grosa!
CORNELIO- Ma cum’èla stada?.. L’as cunta… l’as cunta.
ELSA- Làsa almen ch’la tira fià!.. E chi èla sta dona?
DAFNE- Una danese, giovane, bella come un angelo, alta, formosa… con un sorriso dolcissimo.
ELIDE- Ah, al siur Primo al g’ha dal güst!
DAFNE- Quel porco! A sentir lui è la figlia d’un commerciante danese con cui fa spesso degli affari e l’ha invitata qualche giorno qui da noi per visitare l’Italia… Io l’ho trattata benissimo: l’abbiamo portata in giro un po’ dappertutto… Una ragazza simpatica: mi piaceva la sua compagnia.
ELSA- E, a quanto pare, l’ag piaşeva anca a sö maré.
DAFNE- Purtroppo! Stamattina mi sono alzata presto per andare in città; Primo era ancora a letto. Parto, ma dopo qualche chilometro mi accorgo di aver scordato la patente… Allora torno… salgo in camera e vedo… la danese… a letto assieme a Primo.
CORNELIO- Uddiu, che culp!.. E le, cuş’hala fat?
DAFNE- Che umiliazione! Sono scappata urlando… e sono venuta qui.
ELIDE- L’è propria in chi mument ché ca cunta i amic.
CORNELIO- In fin di cunt a n’è mort ninsun… Dal rest po’ i coran i è sul an “modo di dire”… Si nasés dabun… alura, veh…
ELSA- Te, mia far al spiritus; a n’è mia al mument!
CORNELIO- Eh… a dgeva sul par tirarla sù ad morale.
DAFNE- Non riuscirò mai a perdonarlo. Non lo voglio più.
ELIDE- Brava: an bel divorsiu!.. Ansi, s’la völ, da l’avucat a gh’andem insiem, che anca me l’è ura ch’am daspegna ad cal disgrasià ad Pericle.
ELSA- T’he sul da ris-ciarat a far na roba dal genar!
CORNELIO- Siura Elide, al sö divorsiu l’è na supa tantu vecia ch’l’ha stufà li predi e tüt. Ades a sem dré parlar ad la siura Dafne.
ELSA- L’è sé che cl’atar ché al fa di cumenti! (Suonano) Va’ a vedar chi gh’è… e, intant ca t’at mövi, va’ mo’ anca a far da magnar, che, cun tüti cli foli ché, incö a n’as dişna mia. (Cornelio esce dal fondo).
DAFNE- Oddio! Non sarà lui che viene a cercarmi?
CORNELIO- (Rientra) No, siura, l’è sö cugnà… Al vegna pur dentar.
SCENA TERZA
(Secondo e detti, quindi Primo)
SECONDO- (Entra con un grande mazzo di fiori) Buongiorno a tüti… Elsa, questi i è par te.
ELSA- (Prende i fiori) Grasie, Secondo: i è propria bei. (A Cornelio) Porti dadlà e meti in d’an vaş. (Cornelio esegue e rientra subito).
SECONDO- Uh… am daşmangava… (Impacciato, richiama l’attezione di Elsa che si è voltata, toccandole una spalla) Elsa!.. Posia başarat la man?
ELSA- La man?!.. Ah! (Gliela porge) Tö pur. (Secondo gliela bacia).
CORNELIO- (Ironico) Siur Secondo, che tràtu ch’al m’ha catà föra! Al na gh’arcéd gnanca an po’. L’am piaşeva di pù quand al fava al mas-ciun… “L’uomo che non deve chiedere mai”.
ELIDE- Métag an frenu a cla liguàsa lé! A sun stüfa.
SECONDO- Dafne, me fradel al dis ca t’he interpretà mal li robi…
DAFNE- C’è poco da interpretare: ho visto con i miei occhi.
SECONDO- Sì, ma dli volti un al ved a na manéra… e invece…
DAFNE- E invece è proprio vero! Dì un po’: non penserete di farmi passare per una visionaria?
SECONDO- No, però t’al sé cum l’è sensibil… L’è dasprà: al n’è mia bun da farsan na ragiun… L’è şò in machina parchè al vres parlar tec.
ELIDE- Puvret, al siur Primo… al g’ha fat an tort, però as ved che in fond al cör al g’ha di bun sentiment. Am dispias a lasàral föra.
DAFNE- Non lo voglio più vedere, quel mascalzone!
ELSA- As pöl dar che li robi l’in sia mia csé brüti cum li par… A n’as sa mai… Mandia Curneliu a ciamaral?
DAFNE- (Titubante) E va bene… Proviamo a sentire cosa dice.
CORNELIO- (Entusiasta) Pronti, siura, a vaghi. (Esce dal fondo).
SECONDO- (In disparte ad Elsa) Però, che diferensa da me a me fradel! Me, cli dibulési lé a n’ag i ho mia: a n’am sares mai insunià da cumbinar an tir dal genar a na muier.
ELSA- (Ironica) Ma dit dabun?!
PRIMO- (Entra dal fondo con Cornelio) Scuşè sa disturbi… ma me…
ELSA- Gnint… gnint: ansun disturb.
PRIMO- (Melodrammatico a Dafne che lo guarda con disprezzo) Cara, mia guardarm acsé… Me, varda, me an reşisti mia. (Si slancia verso la finestra) Am büt şò da cla fnestra ché!
SECONDO- (Mentre gli altri urlano di spavento, lo blocca) Fermat lé, ingnurantun! Mia far al mat!
DAFNE- Lasciatelo fare, quel farabutto!
ELIDE- S’l’è la sö idea, me al las anca far… Ma propria ché?!.. A g’an sarà ben anca a ca’ vostra dli fnestri par butaras şò!
PRIMO- La g’ha ragiun… scuşem; ades a stag bun. (A Dafne) Te, però, bisogna ca t’am las parlar; bisogna ch’at capés ch’la n’è mia culpa mea.
DAFNE- No?!.. Sta a vedere che è colpa mia!
PRIMO- Fin par carità!.. La culpa l’è tüta dal destin!
CORNELIO- Ah ben, se la culpa l’è dal destin, li robi li suced e an s’ag pöl far gnint.
ELSA- Oh, l’è sé che cl’atar ché al salta sù!.. Va’ mo’ in cuşina… Ansi, l’è mei ca g’andema anca nuantar: csé i pöl ciarir li sö robi.
PRIMO- No, par piaşer, armagnì ché: a voi ca sig tüti testimoni… a l’ì da dir anca uatar sa sun cla brüta bestia ch’la dis le.
CORNELIO- Bravu siur Primo!.. Su mo’ ca santéma.
ELIDE- Te ta n’he da sentar gnint… Va’ mo’ par i tö master!
CORNELIO- Par Diu! Al siur Primo al völ ca sema tüti testimoni: in mèş ai tüti, ag sarò ben anca me?!
ELIDE- A l’ì da sentar! Al par al padrun lü!
ELSA- Lasè lé uatar du… lasè parlar al siur Primo.
PRIMO- Dafne, cara, at l’ho fata gròsa, al so… ma l’è stada na fatalità: ho duvù sucómbar a li circustansi.
DAFNE- Traditore!.. Stai inventando frottole.
PRIMO- Ècu, santiv cum l’è cativa?! La n’am völ mia credar.
ELSA- Insoma, cuş’a g’hala da credar? Sa n’as decid mia a cuntaral…
PRIMO- L’è vera, scuşè… Me a cla dona lé an gh’eva mai pensà, a t’al giuri Dafne; par me l’era sul la fiöla d’Eriksen… Sul che… a l’atar dé, quand a l’ho purtada in gita a Venesia…
DAFNE- E mi hai lasciata a casa con la scusa della telefonata d’affari che doveva arrivare.
SECONDO- (Pronto) Sicur, quela dal nostar rapreşentant ad Salerno.
DAFNE- Veramente lui mi aveva detto da Bruxelles!
PRIMO- L’è vera: anca quela… E i n’ha telefunà ninsun di du… Ah, sa t’es pudù èsar cun nuantar!.. Quand as dis al destin !
ELIDE- E dagla cun stu destin !
PRIMO- A Venesia a l’ho purtada in gir tüt al dé: a gh’è tant piaşù ch’l’era föra ad le… A la sira, cat, am sun sintù in duver da purtarla a sena e, intant ca magnavum…
CORNELIO- È suces al patatrac?!
PRIMO- A n’è suces gnint… Le la m’ha det ch’la n’era mai stada al casinò… E, alura, me, cuş’a pudevia far?
CORNELIO- Ag l’ha purtada immediatamente.
PRIMO- Cat, am premeva da dar na buna impresiun… par sö padar.
ELIDE- A g’ho na voia d’andarag anca me a cal casinò lé! (A Elsa) Quand’èl ca ta m’ag porti?
ELSA- Mai.
PRIMO- A l’evuv da vedar cum l’as gudeva! Pù la pardeva, pù la rideva!
SECONDO- E te at pagav!
PRIMO- As capés. Quand la s’è stufada era partì na quindşina ad miliun. Pù tardi, intant ca gnevum a casa, la s’è resa cunt ad quel ch’la m’eva fat pèrdar e la s’è mésa a piànşar… Puvrina: la fava cumpasiun! Me ho firmà la machina e ho sarcà ad farag curagiu, ad farag capir ch’la n’era mia na gran roba… Le, alura. la m’ha butà i bras al col… E dopu, a capirì: me an sun mia ad preda… ma an vreva mia far an tort a la me Dafne. An g’hoi mia ragiun a dir ch’l’è stà al destin?
ELIDE- Eh sì; l’è evidente ch’al na l’ha mia fat aposta.
DAFNE- Ma stamattina, a letto con te, chi c’era? Il destino, forse?
PRIMO- Me ag l’eva det ch’l’era stà sul n’episodio, “dovuto alle circostanze”; però, forse par la dificultà dla lingua, as ved ch’la n’eva mia capì ben e, stamatina, cum l’ha sintù che te at ser partida, la m’è piumbada in dla cambra.
CORNELIO- Questa sì ch’l’è na storia cumuvente… ca toca al cör!
PRIMO- Me a s’era incor mèş indurmansà… In sli premi am cardeva ch’at füs te… e, dopu, quand am sun res cunt, l’era trop tardi.
SECONDO- Veh, Dafne, ho apena parlà cun la danesa e la sö versiun l’è cumpagna identica… Puvrina! La pianşeva ca s’ag lavava sota.
ELSA- Sé?! E t’hala butà i bras al col anca a te?
SECONDO- Ah ben, me an sun mia cme lü! A l’ho mandada sübit a far li valis e, umenti, a la porti a la stasiun e a la spedés al sö paes.
ELIDE- Bravu!.. Het santù, Elsa, che òm ad caratar ch’l’è Secondo?
DAFNE- (A Primo) Sei un pagliaccio, oltre che un farabutto… E sei anche un egoista: non pensi mai a me! Quindici milioni hai speso per quella donna! E tua moglie?.. come se non ci fosse!
PRIMO- Credat?... (Estrae di tasca una carta) Prema ad vegnar ché, a sun andà dal nudèr a definir na roba ca gh’eva in gir. (Apre il foglio e lo porge a Dafne) Lèşi… lèşi che afari ho cumbinà!
DAFNE- (Legge sorpresa e felice) Oh!.. Tu hai fatto questo per me?!
PRIMO- E po dì ca n’at pensi mia… (Agli altri) A g’ho intestà al cuntrat a le: an sit ad sinquanta biulchi ad tera!
ELIDE- (Mentre Dafne abbraccia Primo) Questu sé ca s’ag dis an regal! Atarchè quei ch’am fava cal disgrasià ad me maré!
ELSA- At fava i regai ch’al pudeva.
CORNELIO- (A Dafne) Siura, a saver ch’la va sempar a fnir acsé, la g’ha intarès ch’al g’an porta spes dli muruşi in casa.
ELSA- Brüta lengua sacrilega!.. Vöt ch’li sia robi da dir?.. Al sèt che ura t’he fat vegnar? L’è quasi meşdé. E ades a che ura as dişna?
CORNELIO- Uh, l’è vera: ch’a córa!.. Ma la n’è mia culpa mea se al siur Primo al gh’eva ad bişogn ad testimoni. (Esce di corsa a destra).
SCENA QUARTA
(Edgardo, Giulia e detti)
EDGARDO- (Entra dal fondo con Giulia) Scuşè sa disturbi, ma…
ELSA- Ma la sö preşensa la n’è mia gradida! A serum dacordi che, s’al gh’eva ad bişogn, al parles cun la Giulia.
GIULIA- Sì, ma stavolta è una cosa talmente grave, che, credo, sia meglio che ve la spieghi lui.
ELIDE- Uddiu… cuş’è suces?
EDGARDO- Ho apena ricevù na telefunada: è dre ca riva la tributaria.
ELIDE- Mamma cara! Quela l’è pès che la tampesta süta!
ELSA- Povra me! A gh’è na qual roba mia in regula?
EDGARDO- Na qual roba?! An gh’è gnint a post. Tra IVA, dèbit cun l’INPS, la cuntabilità in negar e tüt al rest. As trata ad miliard e miliard!
ELSA- Ma alura a sun ruvinada!
PRIMO- (Che assieme a Secondo e Dafne, si appresta ad uscire) Siura, am dispias, ma l’è mei che nuantar a taiema l’angul in presia; an vres mia armagnar cuinvolt… L’as faga curagiu ch’la g’ha pasàr di brüt mument.
SECONDO- Ché la va a fnir ch’i met tüt sota sequèstar… s’is cata ché, is sequèstra anca nuantar!
DAFNE- Andiamo; non è il momento di fare tanti saluti! (Escono).
ELSA- (Mentre Elide scoppia a piangere) Come… i sequèstra?
EDGARDO- L’è facil. Se li robi li sta cum’a pensi me, a ve mes sota sequèstar: capanun, tera, vila… e tüt quel ca gh’è ché.
GIULIA- Signora, se ha qualche valore che si possa portar via rapidamente… è meglio che lo faccia prima che arrivino.
ELSA- Ma sì, l’è vera. In dla càsaforte a g’ho al me or e anca di bèsi in liquid… ma indu i a pòsia purtar?
EDGARDO- Ag völ an qualdun ch’l’as pòsa fidar.
ELSA- Ma chi?.. Me an savres…
GIULIA- Non so che consigliarle… forse… se per lei va bene, a casa mia ho un nascondiglio sicuro.
ELSA- Dabun? At la sentat? Sa t’am fè cal piaşer lé, varda, at garantes ch’at gnirè ricumpensada.
GIULIA- Per me è già una grande ricompensa che lei si fidi di me.
ELSA- A i a vag a tör. (Esce di corsa a sinistra).
ELIDE- (Piangendo) Ma cuş’eval fat Evaristu?.. Cuş’è suces?
EDGARDO- Al fat l’è che fin ch’al gh’era lü, tüt a pareva facil. Ades invece… Ades l’è mei ca taia l’angul anca me! (Esce in fretta dal fondo).
ELSA- (Entra da sinistra con una pesante cassettina che mette in una grande sporta) Ché a gh’è circa an mèş miliard ad roba: tüti i giuièi, li sterlini d’or, i bèsi… A m’arcmandi.
GIULIA- Niente paura: almeno questi, ci penso io a sistemarli.
ELIDE- Brava! Va’… e dlong a la strada, sta atenta…
GIULIA- (Uscendo dal fondo) Non tema. Con me sono al sicuro.
ELSA- (Sarcastica) Het vest, la tö bela regina di vdei, cum l’ha fat prest a perdar la curuna?!
CORNELIO- (Entra da destra) A gh’è prunt… Iv vest cum’ho fat prest?
ELSA- Anca trop… An g’ho pù fam!
ELIDE- (Mentre Cornelio le guarda perplesso) Gnanca me. A m’è armas an giarun in sal stomac ca n’as völ mia decidar a andar şò!
BUIO IN SCENA
SCENA QUINTA
(Elide e Cornelio, quindi Giovanni)
ELIDE- (Al riaccendersi delle luci la scena è vuota. Suonano. Elide entra da destra e va al fondo. Ha un aspetto trascurato e mesto) Chi gh’è ades? (Urlando verso la comune) Sa gh’ì dla roba da vendar, a capitè mal: li siuri i è armaşi in bulèta!
CORNELIO- (Da fuori) A sun me… am sun daşmangà la ciav a casa.
ELIDE- (Esce e rientra subito con Cornelio) E alura?
CORNELIO- Par al post da cög al risturant, bisogna ch’ag daga na risposta prema ad sira.
ELIDE- E par seguitar a star ché, cuş’het decis?
CORNELIO- Cat, l’è vintisinc an ca stag ché… Andar via, csé tüt in un mument, al n’è mia an schers.
ELIDE- Resta chè cun me fiöla… almen ch’la gh’abia an qualdun a farag curagiu… An voi mia ch’la resta da par le cme an can.
CORNELIO- Parchè le indu g’hala d’andar?
ELIDE- Ta n’al sé?!.. me, dman, a n’ag sun pù!
CORNELIO- Ma l’è vera ch’la g’ha da töras la vita, Am s’era daşmangà!
ELIDE- Dit che a butarum in canal cun na preda al col…
CORNELIO- In canal?! Ades ch’l’è vöd?!.. Ag sarà tri dì d’acqua.
ELIDE- E butarum sota al trenu? Dit ch’la sia na roba ben fata?
CORNELIO- Ben fata? Cat: l’è facil ch’l’as faga mal! E po’: par rivar a la feruvia a gh’è sinc o sié chilometri. L’an g’ha pù né machina né autista; s’la s’invia a pé, a ura ch’la sia là, a gh’è bele che pasà tüt al curagiu.
ELIDE- Pòrtamag te cun la tö machina…
CORNELIO- Am dispias, ma an voi mia finir in galera.
ELIDE- Gh’èl incora al velen ch’evum cumprà pr’i sórag?
CORNELIO- Al velen pr’i sórag? Prema ad carpar, sempar ch’l’ag la cava, i dis ca gh’è da pasar almen na smana ad dulur ad pansa, ca par ch’it cava li budèli.
ELIDE- Alura l’è mei strulicar quèl atar.
CORNELIO- Brava! L’ag pensa a sura ben, parchè cal lé l’è an pas che, s’a sa sbaglia na volta, dopu an gh’è pù vers ad rimediar!... Beh, ades me l’è mei ca vaga a dar la cunferma al risturant… Arvédla siura.
ELIDE- An voi pù ca t’am ciam siura! A par ca t’am tög in gir.
CORNELIO- A sun tantu abituà… an gh’è dubi ca sia bun ad daşviarum.
(Uscendo dal fondo) Uh, bravu, l’ha fat ben a gnir. Al capita al mument giüst: a gh’è la siura Elide cun di idei mati par la testa… la g’ha ad bişogn ad cumpagnia.
ELIDE- Chi èl, veh? (Si trova di fronte Giovanni) S’at se te, Giuvani?!.. T’he fat ben a gnirm a catar.
GIOVANNI- Veramente a sares gnù a catar vostra fiöla.
ELIDE- L’è andada a definir i ultmi robi cun i avucat, che dopu, finalment l’as daspegna ad tüti sti tribuléri… ma umenti la riva.
GIOVANNI- Bene, bene… Alura, a mandaruv in ruvina, l’è stà cal bel genar dal segretari?
ELIDE- Cal delinquent! Al fava finta ad pagar quei ca vansava e invece i bèsi al i a purtava in sal sö cunt in Svisera. E, quand l’ha capì che al bugnun l’era dre s-ciupar, la ciamà la tributaria e, cun la scusa dal sequèstar, la Giulia, che in segret l’era la sö muruşa, l’ag l’ha cavada a faras cunsgnar tüt quel ca gh’evum in càsaforte… E po’, insiem, i è scapà a l’èstar… E ades nuantri a sem a la miseria e lur chisà indu i è a gòdas i nostar miliard!
GIOVANNI- Bene, bene… Insoma, an v’è armaş pù gnint?
ELIDE- Gnint ad gnint. La casa, prest la và a l’asta ; l’Elsa l’è dre ch’la serca da lavurar, senò an savem cum’a far a tirar avanti…
GIOVANNI- Bene, bene…
ELIDE- Ma qual bene, bene?!.. Pù mal d’acsé!.. Veh, t’an sarè mia gnù par farum ingugnar tüti i umiliasiun ca t’he subì par causa mia?.. A n’at dag gnanca tort: l’è sul quel ch’am mèriti!
GIOVANNI- Me an g’ho rabia cun ninsun. Sul che, sincerament, a g’ho piaşer che li robi li sia andadi acsé.
ELIDE- Ah, te at gh’è piaşer?.. Me, invece, gnanca an po’!
SCENA SESTA
(Elsa e detti)
ELSA- (Comparendo dalla comune) Ma… ma… sa gh’è…
GIOVANNI- Ciau Elsa, stèt ben?
ELIDE- L’è gnù a cataras. An set mia cuntenta?
ELSA- A n’al so mia sa sun cuntenta… A t’al dşirò po’ dopu.
ELIDE- A vag a tör quèl da bevar.
ELSA- Al na g’ha mia sé… (A Elide) Te gira ca g’ho da ciarir soquanti robi cun chilü.
ELIDE- A vag sübit e a prepar da dişnar… anca par te, neh Giuvani?
ELSA- An cred ch’al voia star ché, dop quel ca g’ho da dirag.
ELIDE- Calma cara!.. Stè mia piciaruv, ades… Me, comunque a prepar anca par lü… a n’as sa mai… (Esce a destra).
ELSA- (Aggressiva) Laşarun! At se gnù a tör la tö rivincita… Tüt al mal ch’at m’he ingurà, l’è rivà, finalmente!
GIOVANNI- An t’ho mai ingurà dal mal… sul ch’è suces quel ca sperava e a sun cuntent.
ELSA- At se cuntent da vedum a la disperasiun?!
GIOVANNI- Ma quala disperasiun?!.. Dasprada at la ser prema, quand t’an savev mai quel ch’era giüst e quel ch’era şbaglià. La tö cusciensa la n’era mai a post parchè t’at randev cunt che, par i bèsi, at tucava ad métla a taşer. Ades at pö guardar i tö sentiment in facia, sensa vargugnarat.
ELSA- Ah, second te a stag mei che prema!.. An g’ho pù gnint, am toca ad metum a lavurar sota padrun… an g’ho pù ansun ch’am voia ben…
GIOVANNI- A n’è sparì tanti, l’è vera, ma quei ch’at vreva ben dabun i t’è armas darent!
ELSA- Ma sì: me padar, me madar… anca Curneliu in dal mument pù dificil al na m’ha mia bandunà… Ma dopu: basta.
GIOVANNI- E me, an sunia mia ché?.. At ricordat mia cuş’a t’eva det?
ELSA- Am ricordi… am ricordi anca trop ben, purtrop.
GIOVANNI- E alura?.. Me a sun ché.
ELSA- A vedi ch’at se ché… e anca d’an bel pès!
GIOVANNI- Vöt dir ch’l’è ura ca vaga? Ma me a gh’ares intensiun d’armagnar ché!
ELSA- At vö star ché?!.. ma alura… Ho capì ben, neh, ho capì ben quel ch’at vö dir? (Scoppia a piangere, accasciata sul divano) E te, dop tüt quel ca t’ho fat pasar… at se incora ché…
GIOVANNI- (Accarezzandola) A dirat ch’at voi ben, ch’at n’ho sempar vrù!.. Làsa mo’ lé ad pianşar… t’am fè vegnar al magun anca a me. T’at se sfugada abastansa.
ELSA- E na povra deficiente cme me, la g’ha la furtuna ad catar n’òm ch’ag völ an ben acsé gros! No, an g’ho mia al mèrit… Va’ via fin ch’at se in temp… Famla pagar!.. Me a sun na brüta bestia!
GIOVANNI- (Accarezzandola) No. T’an la se mia na brüta bestia… at se la pù bela creatura ch’ag sia al mond… Ades, però, calmat e dam an başin, ch’l’è tant ch’ag n’ho voia!
ELSA- (Fissandolo) Un başin? Un başin at vö?... Me, varda, dal gran ca t’am pias, at magnares! (Lo bacia con furiosa passione).
BUIO IN SCENA
SCENA SETTIMA
(Elide e Cornelio, quindi Pericle)
CORNELIO- (Al riaccendersi delle luci la scena è vuota. Cornelio entra dal fondo con la sporta della spesa; fra le altre cose c’è anche un chilo di zucchero. Deposita tutto sul tavolo) Siura Elide!
ELIDE- (Entra da destra) Het tolt tüt?
CORNELIO- Tüt: anca al sücar e i ingredient par far cal duls a li fraguli ca pias csé tant a la siura Elsa… Quand i riva dal viaş ad nòsi a voi ch’i cata an dişnarin d’alcàras i bafi!
ELIDE- Curneliu, cuş’a faresum sensa ad te! (Suonano) Ch’i sia lur?
CORNELIO- (Avviandosi al fondo) Impusibil, l’è trop prest. (Esce).
ELIDE- (Emozionata) Èi lur?
CORNELIO- (Rientrando) No; a gh’è al siur Pericle.
ELIDE- Uddiu! An sun mia buna ad supurtar n’antra quistiun… a scap in cuşina! Dégal te che s’al völ spetar sö fiöla, umenti i riva.. (Compare sulla porta Pericle, mentre Elide fugge in cucina).
PERICLE- (Posando il sacco) Indu scapla cla sumaruna lé?
CORNELIO- Ah, cala lé? L’è chè ad pasagiu, ma umenti la va via.
PERICLE- Ma cuş’a dit?! T’an sarè mia mat anca te?! (Rivolto verso la cucina) Veh, salta föra, s’at vö mia ch’at vegna a brancar par n’urécia!
CORNELIO- Neh! Stè mia far dli matadi! Umenti a riva i spuş e…
PERICLE- (Mentre Elide compare titubante sulla porta) Apunto ch’i riva… va’ mo’ a metar su la ramina che incö a dişni chè anca me! Dai: şmama! A voi armàgnar da par me cun chilé.
CORNELIO- (Uscendo) A vaghi, ma ca n’ag nàsa mia dal sapèl!
ELIDE- Sa vrì santaruv, intant ca spetè la siura Elsa e sö maré…
PERICLE- Ben, ma che tacadi am catat föra? Cun chi credat ad parlar?
ELIDE- Ah, me al so cun chi parli! A sì vü, ch’an savì mia chi sun me.
PERICLE- Indu sémia? In na gabia ad mat? Vöt ch’an sapia mia ch’it se!
ELIDE- Eh, a sun la serva cativa, quela ch’a ga dgì sempar a l’Elsa da licensiarum, parchè a n’am pudì mia supurtar!
PERICLE- (Avvicinandosi) Vöt ch’at mola du şbarlun in sal mus?
ELIDE- (Spaventata) Uddiu… povra me!
CORNELIO- (Subito da destra) Gnint viulensa!.. Senò a ciam li guardii.
PERICLE- Ma quala viulensa?! Ag vreva sul dar do şberli par vedar s’l’as deşda… La dis di fat ch’la par insalumbrida! La m’ha catà föra na fola ad na serva da licensiar…
CORNELIO- Insoma, l’è ura d’andar föra da stu caşot! A voi ca ma dgig sübit chi l’è cla dona ché!
PERICLE- Questa l’è grosa! Chi hala da èsar?
ELIDE- Sé… chi sunia me?.. chi sunia?
PERICLE- Na povra cretina at se!.. Che, sa t’an las mia lé ad far la demente, at dag na calcada ad grosti, ca t’insegn me a rispetar tö maré!
ELIDE- Me maré?!.. (A Cornelio) T’he santù anca te? L’ha det: tö maré?!
CORNELIO- Al l’ha det! E, se lü l’è al maré, le l’è la muier!.. Me l’è mei ca vaga, csé li vostri quistiun av i a daşgatiè da pur uatar. (Esce a destra).
ELIDE- (Molto commossa) Oh, Pericle, dop tanti an… Me, varda, am sent an quèl da dentar ch’an sun mia buna da spiegarum.
PERICLE- Sa t’an se mia buna da spiegarat, l’ünica l’è ch’at taşi, che csé at vansi ad dir dli stupidadi.
ELIDE- Ca taşa? Gnanc s’at ma schési! A voi saver parchè prema…
PERICLE- Prema a n’è mia ades. A n’am ricordi gnint… e anca s’am ricurdes, a te an t’al dég mia.
ELIDE- Cat, alura… T’an vö mia parlar!.. Stémia ché cme du salam?! Sa t’an vö mia spiegarum chi fat lé, parlem ad quèl atar… Pr’eşempi, parchè n’am recitat mia üna dli tö pueşii?
PERICLE- Impusibil! Am sun daşmangà tüt, anca al sistema par tirar föra dal cör la pueşia.
CORNELIO- (Appena entrato da destra) Che pcà! I era csé beli!.. Ben, ma siura, as pöl saver parchè l’an g’ha incor butà i bras al col, a sö maré?
ELIDE- Ah, ma brasàr chilù la n’è mia na roba semplice! Al püsa ch’an s’ag pöl mia star darent!
PERICLE- Veh, şlandruna, mia tant ufèndar!
ELIDE- Senti chi parla! Pù slandrun ad te chi vöt ch’ag sia?!
CORNELIO- Neh, stè mo’ mia tacar! (A Pericle) Ades a tulì sù al vostar sac e av cumpagni ad sura; av prepar an bel bagn e a va sgurè da cap a pé e, quand av sì cambià par ben, la siura l’av iuta a sistemaruv in dla cambra.
PERICLE- (Ad Elide, uscendo a sinistra dietro Cornelio) Te, veh… tet in ment da vegnar a insaunarum la schena.
ELIDE- Ta stè fresc te! (A sé) Sempar al solit umasàs preputent e vilan!..
Però, che fat! Al s’è ricurdà ad quand ag lavava la schena… Ag piaşeva pran tant!.. Veramente am piaşeva anca a me: l’era an şugatlun ch’al na stava mai férum. (Suonano) Vöt mo’ vedar cha stavolta i è propria lur…
SCENA OTTAVA
(Isadora ed Elide, quindi Cornelio, Giovanni ed Elsa)
ISADORA- (Da fuori) Fate la carità ad una povera donna con sette figli e trentacinque nipoti.
ELIDE- (Esce dal fondo. Da fuori) Cuş’a vöt ch’at daga, ch’l’am và mal anca a me?!
ISADORA- (Entra con Elide. Ha il tipico abbigliamento da zingara) Hai paura di perdere questa grande villa e tutte queste belle cose?
ELIDE- An g’ho pù paura ad perdli, parchè i è bele che persi… (Riconoscendola, sorpresa) Ma te at se l’Isadora?!
ISADORA- (Fissandola) Certo: l’Isadora, la mano del destino… che ti scaccia il malocchio, se le dai del buon vino.
ELIDE- At dares dli paladi, atarchè dal bun vin! Cun quel c’ho pasà par causa tua!
ISADORA- (La riconosce) Ih! Sei l’Elide, quella del grande sortilegio! E la tua bella bambina dov’è? Ha avuto la grande fortuna che le toccava?
ELIDE- L’ag l’ha vuda, ma la n’ha gnanc fat in temp a godla, parchè l’è sparida ad culp.
ISADORA- Come mai? Pensare che quella fattura era riuscita così bene!.. Ah, adesso ricordo: tu sei quella che ti mancava un chilo di zucchero.
ELIDE- Che memoria!.. L’è vera: at m’ev fat al scunt.
ISADORA- Lo sconto te l’avevo fatto io, ma il destino no!.. Per fortuna sono passata di qui… (Indica lo zucchero sul tavolo) Dammi quello zucchero e mettiamo tutto a posto.
ELIDE- An gh’è dubi! An g’ho ansuna voia ad ricuminciar ad bel növ.
ISADORA- Cosa?! Vuoi buttar via la fortuna così?
CORNELIO- (Da sinistra) Siura, sö maré al l’aspèta…Questa chi èla?
ELIDE- L’è üna ca völ dal sücar. (Uscendo a sinistra) Guai s’at gh’al dè!.. Dag quèl atar, s’at vö, ma al sücar no!
CORNELIO- Ben, ma cuş’a gh’entra al sücar?
ISADORA- C’entra moltissimo! Sei tu che non c’entri… me lo deve dare lei, oppure sua figlia! (Suonano e Cornelio corre alla comune).
CORNELIO- (Da fuori) Finalment! L’è tant ca v’aspetem. (Entra con Giovanni ed Elsa) E alura, av siv gudù?
ELSA- T’at pö gnanc immaginar!.. (Ad Isadora) Ah… buongiorno.
CORNELIO- Ad sura a gh’è na surpreşa… Dopu av cunti tüt. (Esce).
ISADORA- Tu sei l’Elsa, vero? Come sei bella! E questo è il tuo uomo… Avete negli occhi la luce della felicità; datemi quel chilo di zucchero e quella luce non andrà più via. Dammelo tu, Elsa, con le tue mani!
ELSA- S’l’è pr’an chilu ad sücar… (Glielo dà)… Ma, cum’a fèt a saver al me nom?
ISADORA- Io sono vecchia e so tante cose. Grazie… (Si avvia al fondo) Presto vi ricorderete di me… Salutami quella sciocca della tua mamma e dille che l’Isadora non si sbaglia mai! (Esce).
CORNELIO- (Rientrando) Siura, ades ag cunti tüt. Ad sura, insiem a sö madar, a gh’è sö padar: l’ha ricunusù la muier e l’è turnà a star cun le!
ELSA- (Con grande gioia) Dabun?!.. Che bel!.. Ma alura l’è guarì!
GIOVANNI- Guarì?! Parchè, eral malà? E le, cum’hala reagì?
CORNELIO- A par ben: l’è cun lü in dal bagn a lavarag la schena!
GIOVANNI- Chisà che scena rumantica!
SCENA NONA
(Pericle, Elide, Elsa, Giovanni e Cornelio)
ELIDE- (Appena entrata da sinistra con Pericle ordinato e ripulito) Mia tant rumantica… as sem lidgà fin ades parchè al na vreva mia metas i pagn dal povar Evaristu. As vreva metar incor chi stras ch’al gh’eva prema.
PERICLE- Sicur: i era incor bun… Questi im tira da tüti i cò: am senti ligà cme an salam.
ELIDE- L’è n’impresiun… al pù l’è viàras… E ades va’ mo’ a başàr tö fiöla… T’an ved cum l’è cuntenta da vedat finalment giustà e cristianà!
ELSA- Sì, papà, l’era tant ca bramava cal mument chè…che… ca ma scapa fin da piànşar… (Si abbracciano commossi).
PERICLE- Dì la verità: t’an se mai stada csé cuntenta; gnanc quand it ciamava “la regina di vdei”.
ELSA- Mai, papà… mai: at g’he ragiun.
GIOVANNI- Sicur, dop tanti aventuri a sem chè: puvret, ma cuntent!
ELIDE- (Suona il telefono e si precipita a rispondere) Pronto?.. Pronto, chi parla?.. Chi? L’avucat?!
GIOVANNI- (Ad Elsa) L’avucat?.. Ma g’het incora dli pendensi?
ELSA- Me, ch’am sapia…
ELIDE- Ma sàl, siur, ca n’ho capì gnint!.. Ah, lui telefuna dall’America! Elsa, ma gh’emia di debit anca in America?... No, non dicevo al telefono, dicevo con mia figlia… Ben, ma vuole che sia imbambita! Mi ricordo sicuro… La causa?!
ELSA- Incora!.. Pusibil ca n’ag sia mai na fin?
ELIDE- Ah, l’abbiamo vinta?! (Ad Elsa) Het capì? T’he vint la causa ad quand i t’ha cupà al maré in America!...S’al n’ha gnanc capì l’è listes: tant a dgeva mia cun lü!... E a gh’è quèl… c’è quèllo da pigliare?... Tri miliun? Non si sono strusciati!... Ah ècu… (Ad Elsa) Al dis ch’at ve tri miliun, ma mia di nostar… ad dollari..
CORNELIO- Ma i è quasi quatar miliard di nostar!
ELSA- Dam cal telefono lé!
ELIDE- C’è mia figlia un po’ agitata: vuol parlare lei. (Le passa la cornetta).
GIOVANNI- (A Pericle) L’è propria cla cifra lé!
ELSA- (Al telefono) Ma alura l’è propria vera!... Se sono contenta? Si figuri: n’impruvişada dal genar!..
CORNELIO- Vöt vedar ca dvintè miliardari n’antra volta!
ELSA- Ah, per le pratiche ci pensa lei… Bene! E grasie ad tüt… Sì, sì, al vegna pur quand al völ; a sarò pù che cuntenta ad cunósal. (Riattacca) I è propria quasi quatar miliard e da ché na quindşina ad dé, i riva.
CORNELIO- As ved che al povar siur Evaristo, da star dadlà, al g’ha vrù far al regal ad nòsi a la sö Elsa!
GIOVANNI- E me, ca t’ho spuşà parchè at ser dvantada puvreta!
ELIDE- (A Pericle che la sta fissando) Veh, mia metat a far al mat n’antra volta! Me an gh’entri mia! A g’ho fin rifiutà al sücar a la sigagna!
ELSA- Cuş’a gh’entra al sücar?.. Al sücar ag l’em dat nuantar.
ELIDE- Alura la culpa l’è vostra: ì pagà al debit cun la furtuna e, ades, av toca d’ingugnar i miliard!
PERICLE- (A Giovanni) Cuş’a vöt ch’at dega, me a sun vecc e, ad metum a girar al mond, an g’ho mia pù tanta voia.
ELSA- (A Giovanni) E te?
GIOVANNI- Urmai at m’he ingabià: indu vöt ca scapa? Eva apena det ca serum puvret, ma cuntent… ades a pruvarem a èsar cuntent e anca siur… Chisà: as pöl anca dar ch’la vaga ben!
ELIDE- E alura: viva l’America! Viva al destin ch’al s’ha vrù ben!
CORNELIO- Eviva pur! Ades, però, andem a dişnar… (Ad Elsa) Certo, siura, che al sö duls cun li fraguli an l’ho mia pudù far.
ELSA- Come mai?
CORNELIO- Cat… al sücar ch’eva cumprà a l’ì dat tüt a la sigagna!

FINE DELLA COMMEDIA